Het Achtuurjournaal en de macht van beeldvorming

Met elke dag meer dan 3 miljoen kijkers verpulvert het Achtuurjournaal de kijkcijfers van alle actualiteitsprogramma’s. Wat in dit half uur wordt verteld en vertoond bepaalt grotendeels wat de Nederlandse bevolking er de volgende dag van vindt. De wijze waarop het Journaal over minderheden bericht is dus ook zeer bepalend voor het beeld dat de Nederlandse bevolking over deze groepen heeft. Een zware verantwoordelijkheid waar het Journaal nu slecht mee omgaat.

Het is einde middag 15 januari als het kabinet valt over de toeslagenaffaire. De helft van het Achtuurjournaal gaat die avond over dit aftreden. Er wordt in slechts vier zinnen over discriminatie gesproken. Het wordt hierbij zelfs omschreven als ‘mogelijke discriminatie.’ Premier Rutte zelf besteedt in de brief aan de Kamer over het aftreden 3 pagina’s aan discriminatie en geeft volmondig toe dat dat op grote schaal heeft plaatsgevonden, maar het Achtuurjournaal brengt het als een twijfelachtige bijzaak. Het resultaat: het Nederlandse volk ziet discriminatie in de toeslagenaffaire niet in haar werkelijke omvang.

Als gekleurde Nederlander word je in dit land in vrijwel alle aspecten van je bestaan met discriminatie geconfronteerd. Het vaak uitgevoerde experiment van de witte Nederlander die te hulp geschoten wordt als hij zijn fietsslot niet open krijgt en de gekleurde Nederlander bij wie in dezelfde situatie op gepaste afstand meerdere mensen meteen de politie bellen, is alom bekend. Wellicht had u zelf, in alle eerlijkheid, dezelfde gedachtes gekoesterd als de omstanders.

De toeslagenaffaire legt bloot dat dit experiment niet onschuldig is. Het is in essentie hetzelfde gênante onderbuikgevoel dat leidt tot de onzinnige gedachte dat een gekleurde Nederlander eerder met toeslagen zou rommelen dan een witte Nederlander. Het kabinet schrijft zwart op wit dat discriminatie bij de belastingdienst op grote schaal heeft plaatsgevonden. Een van de belangrijkste overheidsinstanties heeft jarenlang systematisch op minderheden gejaagd. In de brief van het kabinet wordt het gezien als een wake up call en tegelijk ook en call fot action.

Bij andere overheidsdiensten moeten ook anti-discriminatieprogramma’s worden opgestart. Doordat het Achtuurjournaal dit niet vertelt is het voor de drie miljoen kijkers niet de wake up call voor de gehele samenleving. Dus hebben we nu ook geen publiek debat over de verstrekkende gevolgen van de onderbuikgevoelens die onder ons leven. Dezelfde media die medeverantwoordelijk zijn voor het ontstaan van het onderbuikgevoel ontkennen nu de aanwezigheid ervan.

Minderheden worden in ons land ondertussen vermalen door de gevolgen van die onderbuikgevoelens op een schaal waar niemand zich bewust van is. Op de arbeidsmarkt, huisvesting, schooladviezen: de lijst is eindeloos. Overal dwaalt het discriminatiespook; alleen de minderheden tegen wie de achterstelling gericht is merken het. Je handen blauw schrijven aan sollicitatiebrieven en als je dan eens wél wordt uitgenodigd gepasseerd worden door een aantoonbaar minder ervaren en gekwalificeerd witte kandidaat.

De onwetendheid over het heersende onderbuikgevoel kan in dit soort gevallen leiden tot tragikomische situaties. Enige tijd geleden was ik samen met een andere sollicitant doorgedrongen tot de laatste ronde. Het was hij of ik. De werkgever vertelde me dat de keuze niet op mij was gevallen omdat ze voor zekerheid hadden gekozen. De werkdruk was groot en er was geen ruimte voor een experiment. Ik was in hun ogen vergeleken met de andere kandidaat dus een experiment! Toevallig kende ik de persoon aan wie ze de voorkeur gaven. Ik legde onze werkervaring en competenties naast elkaar. Er viel een stilte, waarna de werkgever herhaalde dat ze voor zekerheid hadden gekozen. De werkgever weet nu nog steeds niet dat hij heeft geselecteerd op basis van zijn onderbuik.

De donkere Nederlander past beter in het plaatje van een fietsendief en de witte Nederlander past beter in het plaatje van een intellectueel goed onderlegde professional. Onbewust schatte de werkgever mijn intellectuele vermogens toch lager in dan die van mijn donkerblonde concurrent. Het komt allemaal uit een onderbuik die niemand denkt te hebben.

Onbewust is het sleutelwoord als het gaat over discriminatie in Nederland. Niemand is zich bewust van de mate waarin zijn eigen handelen en dat van anderen wordt bepaald door onderbuikgevoelens. Want de media, met het Achtuurjournaal voorop, doen van de ware omvang van dit fenomeen geen verslag. Maar op het moment dat ze onbewust de omvang van de onderbuikgevoelens uit het zicht houden, voeden ze diezelfde onderbuikgevoelens, onophoudelijk.

Wederom onbewust maar ongekend hard blundert het Journaal precies een week later in het volgende verslag. ‘’Een Soedanese asielzoeker met een verblijfsvergunning is veroordeeld tot tbs met dwang verpleging. Hij stak vorig jaar de 18 jarige R. in Oss dood……,’’ opent de nieuwslezer. Het is vreselijk als mensen worden gedood. Maar de noodzaak om te vermelden dat de dader een roodharige pasgetrouwde man met hamertenen was, is even relevant als te weten dat het nu een Soedanese asielzoeker betrof. Totaal niet. Een inwoner van Oss met een psychiatrische achtergrond zonder compositiefoto was de enige manier geweest waarop het Journaal dit had moeten brengen. Want enkel de psychische problemen van de man speelden een rol bij de moord. Er was dus enkel reden om die te vermelden en niet dat het toevallig een Soedanese asielzoeker was. Door dit wel zo te benoemen denken mensen onbewust dat er een causaal verband is. Zo werkt taal nu eenmaal.

Het onderbuikgevoel speelt niet bij iedereen. Onder vrienden spreken we vaak van de 5% regel. Het is volgens ons het percentage mensen dat daadwerkelijk geen onderbuikgevoelens heeft. Het zijn in de regel mensen die opgroeien of intensief omgaan met gekleurde Nederlanders. Ze zijn hierdoor, zelfs niet onbewust, niet door de media te overtuigen van onderlinge ongelijkheid, waar het onderbuikgevoel op neerkomt. Het is dit percentage van 5% mensen dat verder moet groeien. Het Achtuurjournaal kan hierbij helpen. Van ontkenners en voeders van onderbuikgevoelens kunnen ze een journalistieke sprong voorwaarts maken.

Laat een helder en eerlijk beeld zien van de Nederlandse samenleving en de krachten die hierin spelen. Opereer vanuit de stellige overtuiging dat mensen niet beoordeeld moeten worden op hun kleur of achtergrond maar op hun persoonlijke individuele karakter. Ga actief monitoren op verslagen en reportages die anders doen vermoeden.