Günter Grass

Antisemitisme, het feit dat er een woord voor haat jegens Joden bestaat zegt misschien voldoende over de aanwezigheid ervan. Maar het predicaat ‘antisemiet’ dreigt haar waarde te verliezen als het te kust en te keur opgelegd wordt. Grass gebruikt geen enkele keer de term ‘jood’ in zijn gedicht en doelt zelfs niet op Israëlieten, maar op de Israëlische staat, de regering.

Kritiek op Israël Het gedicht van Grass is eigenlijk een oproep om geen militaire hulpmiddelen (met name Duitse Dolphinonderzeeboten) aan Israël te verkopen waar het Iraanse volk, geregeerd door een krankzinnig leider, slachtoffer van zal worden. Ook wil hij dat er toezicht wordt gehouden op het nucleaire programma van Israël. Redelijke standpunten als je het objectief bekijkt, en dat is eigenlijk meteen ook het probleem, kritiek op Israël kan nog steeds niet op objectieve wijze  beoordeelt worden.

In ons eigen land hebben we oud-premier Dries van Agt als dapper tegenstander van Israël op sommige vlakken, eigenlijk ook de enig gerespecteerde. Ooit was er mevrouw Duisenberg, maar die heeft het een beetje voor zichzelf verpest door te roepen dat Israëli’s altijd liegen. Iets dat haar zo ongeveer de tweede weduwe Rost van Tonningen maakte in de publieke opinie.

Dat het handelen van de staat Israël een gevoelig onderwerp is mag duidelijk zijn, maar dat mag niet leiden tot het uit de weg gaan van de discussie. 

De atoommacht Israël Grass zegt niet dat Israëlieten een gevaar zijn voor de wereldvrede maar wel het bestaan van hun nucleaire programma en het gebrek aan transparantie op dat punt:

Warum sage ich jetzt erst, gealtert und mit letzter Tinte: Die Atommacht Israel gefährdet den ohnehin brüchigen Weltfrieden?

Vertaald:

Waarom zeg ik nu pas, oud geworden en met mijn laatste inkt: De atoommacht Israel bedreigt de al zo kwetsbare wereldvrede?

De enige, maar wellicht fatale vergissing die Grass maakt is dat mensen over het algemeen slecht lezen en (daardoor) poëzie vaak niet begrijpen. Gedurfd is het gedicht echter wel, misschien is het zelfs heldhaftig te noemen.

Volgens de voorzitter van de Duitse Centrale Joodse Raad, Dieter Graumann, is het gedicht van Grass een ‘haatpamflet’, de Israëlische premier Benjamin Netanyahu noemt het een ‘schandalige morele vergelijking tussen Israël en Iran, een land dat de Holocaust ontkent’ en de Israëlische minister van Binnenlandse Zaken verklaarde Grass officieel tot persona non grata. Maar ach, of het nu de vurige wens van Günter Grass is Israël binnenkort te bezoeken vraag ik me af, een heilig land is het al lang niet meer.

Bijzonder genoeg nam bondskanselier Merkel het in een reactie op het tumult rondom het gedicht voor Grass op: “In Duitsland hebben we artistieke vrijheid.”

Antisemitische kunst, bestaat dat? Aangezien kunst moet aansporen tot nadenken, is ‘antisemitische kunst’ een contradictio in terminis, evenals bijvoorbeeld ‘communistische kunst’. Riefenstahl’s Triumph des Willens wordt algemeen als meesterwerk beschouwd, niet om de nazistische inhoud, maar om de vorm en techniek en met deze film houdt het ook meteen op. Geen ander kunstwerk met antisemitische inhoud heeft ooit enig belang gewekt, blijvende waarde gekend of maakt wezenlijk onderdeel uit van de geschiedenis van de kunst. Het gedicht van Grass is in geen enkel opzicht antisemitisch te noemen en ik geloof niet dat er veel nazigroeperingen zijn die het aan hun clubhuisprikbord zullen hangen, het rijmt te weinig in vele opzichten.

Grass zelf is in 2006 zeer bekritiseert omdat hij tot dan toe zijn verleden bij de WaffenSS had verzwegen, dit terwijl de kern van zijn werk een oproep aan de Duitse bevolking is haar schuld te bekennen. Daarom steekt het een beetje, die titel: “Wat gezegd moet worden.”, heeft Grass dan wel recht van spreken? Aangezien hij ditmaal niet alleen zegt dat er wat gezegd moet worden, maar het ook daadwerkelijk zegt, zeg ik op mijn beurt: ja.