Groeten uit Odessa, waar corona bezworen lijkt

Sinds meer dan twintig jaar reis ik regelmatig naar de stad Odessa in Oekraïne om schoonfamilie te bezoeken. Iedereen die de naam Odessa hoort krijgt direct associaties met iets onbestemds en exotisch, maar niemand weet zich er iets concreets bij voor te stellen. Hooguit had iemand van het boek The Odessa File gehoord of van de film Little Odessa.

Odessa blijkt een hoogst interessante stad te zijn met een kleurrijke en vaak ook tragische geschiedenis. De stad werd uit het niets gesticht in 1794 door de Russische keizerin Catharina de Grote bij een baai aan de noordwest kust van de Zwarte Zee. Het enige wat daar destijds stond was een Turks fort en een kleine nederzetting die door Russische troepen waren ingenomen tijdens de Russisch-Turkse oorlog.

Dankzij allerlei keizerlijke privileges ontwikkelde Odessa zich ongekend snel tot een welvarende havenstad en handelscentrum. Midden 19e eeuw was het met 100.000 inwoners de op drie na grootste stad in het Russisch keizerrijk en uitgegroeid uit tot de grootste graanexporteur in Europa. De heersende vrijheden en ontwikkelingsmogelijkheden trokken avonturiers en gelukzoekers uit heel Europa aan. Russen, Joden, Oekraïners, Polen en Duitsers waren lang de grootste bevolkingsgroepen, daarnaast ook Grieken, Armeniërs, Tataren en Fransen. Veel Joden vertrokken uit Russische gebieden met anti-Joodse wetten naar Odessa, waar ze vrij waren. In 1940 was drieëndertig procent van de bevolking Joods.

Met ruim één miljoen inwoners is Odessa de derde stad van Oekraïne. In het prachtige, intact gebleven centrum is de sfeer uit de 18e en 19e eeuw overal zichtbaar. De architectuur is door Italiaanse en Franse invloeden vaak meer mediterraan dan Russisch. De haven is de op één na grootste van Oekraïne. De vele stranden in en rond de stad trekken jaarlijks miljoenen toeristen. Tot 2014 was een groot deel van hen Russen, maar sinds Rusland’s annexatie van de Krim en zijn militaire agressie in Oost-Oekraïne komen de Russische toeristen niet meer.

De lezer zal verbaasd zijn te lezen dat meer dan 60 procent van de bevolking ‘etnisch Oekraïens’ is en 25 procent ‘etnisch Russisch’, maar dat bijna tachtig procent van de bevolking Russisch spreekt. Duidelijk zichtbaar de afgelopen jaren is de door de nationale overheid in Kiev gedreven ‘Oekraïenisering’ van het schriftelijk taalgebruik, ook in de privé-sector. Praktisch alle opschriften op winkels en reclame-borden zijn nu in het Oekraïens, enkele jaren geleden was de meerderheid nog in het Russisch.

Vooral in de zomermaanden hangt er in de stad een weldadige lome mediterrane sfeer langs de brede met platanen omlijnde boulevards, terrassen en stranden. Westerlingen hebben geen idee van de uitbundigheid, kwaliteit en intensiteit van het uitgaansleven, met name dat voor jongeren. De openlucht-discotheken langs het strand trekken ‘s nachts duizenden feestgangers, vaak met live-optredens van in het Russisch en Oekraïense taalgebied klinkende namen.

Zulke beschrijvingen van een stad tijdens een wereld covid-pandemie roept natuurlijk vragen op. Maar als je hier rondloopt, net aangekomen uit Amsterdam, Brussel of Berlijn, vraag je je af: welke covid? De straten, parken, terrassen en stranden zijn vol met vakantiegangers, bijna allen zonder mondmasker. Ook de restaurants. In een land als Oekraïne wekken officiële statistieken nog altijd niet direct vertrouwen. Daarom is het niet verwonderlijk dat mensen opkijken van recente berichten als: “10 procent van de ic-bedden in gebruik”, “7,5 procent van alle voor covid gereseveerde bedden in gebruik”, “6 procent van alle ventilatoren in gebruik.” Maar als de werkelijkheid anders was, dan zouden de media vol staan met verhalen over overvolle ziekenhuizen en torenhoge sterftecijfers. Daarvoor is de pers in Oekraïne voldoende vrij.

Het totaal aantal besmettingen sinds het begin van de pandemie bedraagt 2,2 miljoen, terwijl 52.604 mensen zijn overleden. Oekraïne telt zo’n 45 miljoen inwoners. Het totale aantal covid-overlijdens in Nederland bedraagt 17.700. Als de Oekraïense cijfers kloppen, dan zou Oekraïne 46.000 sterfgevallen moeten tellen indien het land hetzelfde aantal overlijdens per hoofd van de bevolking als Nederland zou hebben. Dit betekent dat het land zijn nationale immuniteit heeft opgebouwd met een iets, maar niet significant, zwaarder, offer aan doden dan Nederland . Vraag is natuurlijk of de nationale immuniteit blijft doorzetten en of de Nederlandse cijfers niet substantieel zullen verslechteren. Het vaccinatiepercentage ligt erg laag. 2,3 miljoen mensen hebben inmiddels een eerste dosis ontvangen, 1,1 miljoen twee.

De meest gehoorde verklaring voor de ondramatische covid-situatie in Oekraïne is, ook volgens de Oekraïense Jaap van Dissel, dat het land de afgelopen anderhalf jaar daadwerkelijk een nationale groepsimmuniteit heeft opgebouwd. Oekraïne heeft een relatief jonge bevolking. De levensverwachting is met 72 jaar veel lager dan in West Europa. Veel mensen zijn vooral in de eerste maanden van de pandemie ziek geworden, met veel lagere sterftepercentages dan bij ons. Daarop sloot de regering het land van de buitenwereld af. Door zijn geografische ligging en relatief laag niveau van economische ontwikkeling kent het veel minder intensieve internationale reisbewegingen dan Westeuropese landen. Dat vermindert het besmettingsgevaar.

Hoe het ook zij, op dit moment lijkt het oprecht redelijk veilig toeven in Oekraïne, al blijft waakzaamheid vanzelfsprekend geboden: mondkapjes op in binnenruimtes, afstand houden, binnenruimtes goed ventileren, handen wassen.

En nee, voor deze bijdrage krijg ik niet betaald. Ik vond het alleen de moeite waard om informatie te delen met Joop-lezers over de interessante en fraaie bestemming die Odessa nu eenmaal is.