Grijsgrauw foto-realisme

Wederom deed ik een toevallige vondst van prachtig, indringend persfotomateriaal uit de tachtiger jaren.                                                       Eén exemplaar springt er onmiddellijk uit.

Het beeld wordt bijna geheel gevuld door een soort bedrijventerrein met slagboom. Links staan twee mannen die een onderonsje hebben. Een keurig gepakte heer, type filiaalchef van de betere herenmodezaak, vraagt de weg aan een marinier op straat… lijkt het. Wie het kleine verkeersbord rechts kan lezen komt al meer te weten; Zoll/Douane staat er, en daar onder; Standlicht/parkinglight. Op de achterzijde de droge omschrijving: ‘Support for Berlin, US president Ronald Reagan at the demarcationline between West and East Berlin’, 1982. Checkpoint Charlie dus.                                                   

Op oude journaalbeelden een terloopse, bijna lullige ‘photo-opportunity’, maar inmiddels esthetisch een prachtige plaat met een stuk minder onschuldige, historische implicatie. De anonieme persfotograaf heeft het tafereel in al zijn banale eenvoud gevangen zoals de president daar letterlijk op een witte grenslijn staat. Bedrieglijk onbevangen toeristen-uitleg bij een grensovergang of, omdat het Reagan betreft, een stil moment op een filmset. Ster en figurant hebben kort overleg voor de volgende scène. Van enige politieke geladenheid is op deze zonnige dag niets te zien. Bij een bezoek vijf jaar later zou Ronald Reagan de historische woorden spreken: “Mr. Gorbatsjov, tear down this wall”.

Grimmiger zijn een aantal foto’s uit 1961 waarop vermeld: ‘August 13th, 1961: GDR border guards set up a wall right through Berlin’ en de afbeelding van een over het prikkeldraad springende figuur: ‘He was against the restrictive policy of setting up a wall. ‘An East Berlin policeman flees in uniform to Berlin (West)’. De meest schrijnende foto in deze serie betreft een van de allereerste slachtoffers van de beruchte muur; de zojuist doodgeschoten Peter Fechter die als een lappenpop op de grond ligt. Verstild, gruwelijk beeld. Het zou een foto uit een willekeurig concentratiekamp kunnen zijn.

Het overgrote deel betreft de roerige eind zestiger jaren. De Vietnamoorlog was in volle gang, de RAF in de Bondsrepubliek radicaliseerde en wat deed die figuur van de Sjah van Iran, Mohammad Reza Pahlavi, daar feitelijk?                       Een dictator in Berlijn, een kleine vijfentwintig jaar na die andere gek die met zijn waanzinnige ideeën Europa zowat deed imploderen en de mensheid voorgoed brandmerkte als: ‘Tot alles in staat’. Eerder schreef de Iraanse journalist Bahman Niruwand al zijn controversiële artikel: ‘Persien, modell eines entwicklungslandes oder Die Diktatür der Freien Welt’. Olie op het vuur van de nieuwe tijdgeest.

In een universiteitsgebouw in Berlijn hing een tekst van de Cubaanse rebellenleider Che Guevara aan de muur:“Revolutie is een revolutionaire plicht”. Grote studentenprotesten volgden na de moord op Benno Ohnesorg, een student die door een Duitse politieman werd vermoord tijdens het protest tegen het staatsbezoek van de Sjah. De gevreesde Iraanse geheime dienst, de Savak, sloeg onder dekking van de Duitse politie keihard op de protesteerders in en wakkerde het radicale vuur nog verder aan.‘Studenten-Demonstrations anläslich des Berlin-Besuches des Iranischen Kaiserpaares. Trauer um den erschossenen FU-studenten Benno Ohnesorg. Transparente und schwarze Fahnen im Studentendorf Siegmunds Hof (07/06/1967)’. Opschriften die geweldadige tijden oproepen. Uiteindelijk werd vakbondsleider Rudi Dutschke op 11 April ’68 vermoord en was Duitsland nog jaren in de grip van het terrorisme van de RAF.

Daarbij verbleekt de foto van Reagan bijna als een vakantiekiekje.