Gevaar kerncentrale Zaporizhia absoluut niet geweken

De wereld reageerde met grote opluchting toen op 30 augustus bekend werd dat inspecteurs van de IAEA eindelijk de kerncentrale bij de Oekraïense stad Zaporizhia konden bezoeken. Deze grootste kerncentrale van Europa wordt sinds maart door honderden Russische militairen bezet. Volgens de onafhankelijke Russische nieuwssite “The Insider” (ook in het Engels) hadden die zwaar militair materieel en munitie rond en in de centrale geplaatst, inclusief mijnen. Ontploffing daarvan zou tot een nucleaire ramp leiden. Onderst uiterst precaire omstandigheden houdt Oekraïens personeel de centrale sinds die tijd
draaiende.

Op 1 september bezocht een inspectieteam van de IEAE (International Atomic Energy Agency) het complex gedurende enkele uren. De meeste inspecteurs keerden daarna terug naar Zaporizhia, een vijftal bleef achter. Uiteindelijk zullen er twee inspecteurs langere tijd bij de centrale resideren. IAEA-directeur-generaal Grossi zal op 6 september zijn bevindingen aan de VN-Veiligheidsraad presenteren.

Dat het team na maanden Russische tegenwerking eindelijk ter plekke kon gaan kijken is bemoedigend. Maar het gevaar van nucleaire incidenten of zelfs een ramp met gevolgen voor heel Europa is daarmee zeker niet geweken.

Het is alweer “The Insider” dat op 2 september berichtte over de onvoorstelbaar moeilijke en gevaarlijke omstandigheden waarin het personeel van de centrale gedwongen wordt te werken. Ook de inwoners van het stadje Enerhodar dichtbij het complex leven in grote angst. De nieuwssite haalt “bronnen” aan die vertellen over grove intimidatie van het personeel sinds Russische militairen er de scepter zwaaien, dwang om de Russische nationaliteit aan te nemen, opsluiting en zelfs martelingen en natuurlijk ook weer verkrachtingen. Drie leidinggevenden zijn ontvoerd. Een belangrijk personeelslid werd in elkaar geslagen omdat hij weigerde bevelen op te volgen en overleed aan zijn verwondingen. Een ander werd neergeschoten, belandde in het ziekenhuis maar wist naar de stad Zaporizhia te vluchten. Sommige van de te lezen details zijn, voor mij althans, bijna te gruwelijk om te geloven. Maar omdat ze van de “The Insider” komen, een onafhankelijk medium met een serieuze reputatie, kunnen deze niet zonder meer van tafel worden geveegd. Belangrijk doel van de Russen was te voorkomen dat het personeel de waarheid over de daadwerkelijke situatie zou vertellen aan de IAEA-inspecteurs.

Het is letterlijk onvoorstelbaar hoe driest en onverantwoordelijk de Russische bezettingsmacht het zich permitteert om te gaan met een complex, geavanceerd en kwetsbare installatie als een kerncentrale. Hoewel, echt verwonderen kan dat eigenlijk niet getuige hun lompe onbezonnen optreden in en bij de beruchte kerncentrale van Chernobyl in noord-Oekraïne in het begin van de oorlog.

Het artikel van “The Insider” beschrijft verder gedetailleerd wat er de afgelopen maanden in de centrale allemaal misging door het Russische optreden. Het is beangstigend om te lezen. Zoveel zaken hadden dramatisch verkeerd kunnen lopen. Verder is Rusland geïnteresseerd in de geavanceerde Amerikaanse technologie waarmee de centrale is uitgerust en stelen ze apparatuur die nodig is voor de besturing ervan.

Het is daarom waarschijnlijk niet overdreven om het personeel van de centrale “helden” te noemen. Zie de volgende uitspraak van één van hen die de onmogelijke werksituatie weergeeft: “Angst voor de dood, verwarring, de wens om alles te laten vallen en weg te gaan, maar tegelijkertijd het besef van verantwoordelijkheid. We hebben al bijna de helft van de medewerkers geëvacueerd, vooral die met gezinnen. Je begrijpt dat je moet blijven, anders is er niemand om te werken. Het gaat om de veiligheid van de centrale, zo simpel is het niet, je kunt mensen niet vervangen door iemand van de straat. Ik huil heel vaak, er is veel spanning, mijn stemming verandert voortdurend van woede naar totale apathie. Ik ben elke dag bang om naar mijn werk te gaan, ik ben bang dat ze me bij de controlepost pakken en me naar de kelder brengen. Het is eng in de stad, er zijn bomaanslagen 's nachts.”

En het houdt niet op. Op 3 september deelde de IAEA mee dat de centrale was losgekoppeld van de laatste overgebleven electriciteitsleiding en nu stroom krijgt via een reserveleiding. In de ochtend van 4 september kwam het nieuws dat het Russische leger in de nacht van 2 op 3 september vanaf het terrein van de centrale raketten had afschoten met een zgn. “MLRS” (installatie die verschillende raketten tegelijk kan afvuren). Een filmpje daarvan is op internet te zien, de authenticiteit is bevestigd door het Russische “Conflict Intelligence Team”, een onafhankelijke Russische onderzoeksorganisatie die situaties in gewapende conflicten analyseert.

Het is nog niet bekend wat er in het rapport van de IAEA over het bezoek aan de centrale zal staan. Gezien de alarmerende oproepen de laatste maanden van de organisatie’s hoogste baas voor een gedemilitariseerde zone rond de centrale zal dat punt er hoogstwaarschijnlijk in staan.

Het bovenstaande maakt duidelijk dat het gevaar van serieuze nucleaire ongelukken absoluut niet geweken is. Internationale, vooral Westerse, druk heeft ertoe geleid dat het Kremlin tot tenminste enige inkeer is gekomen waar het de IAEA missie betreft; net zoals zware internationale druk uiteindelijk leidde tot het heropenen van Oekraïense havens voor de uitvoer van Oekraïens graan. Daarom moet de wereld harde druk op Rusland blijven uitoefenen om de komende aanbevelingen van de IEAE onmiddellijk uit te voeren en ook de inspecteurs permanent bij de centrale te laten verblijven.