Geopolitieke experts: stop met abstracties en neem ons als burgers serieus

Neem het buitenland in het NOS Journaal van 8 uur donderdag, 20 mei 2021. Dit buitenland is pregnant aanwezig door de op handen zijnde wapenstilstand tussen Israël en Hamas, afgedwongen door de internationale gemeenschap. Ook aandacht voor de strijd tussen het Ethiopische leger en de opstandige regio Tigray met duizenden vluchtelingen tot gevolg. En natuurlijk het laatste nieuws over het Europese Eurovisie Songfestival 2021 waarin ons eigen Rotterdam de hoofdrol vervult. Zelf de weerman doet aan ‘buitenland’ door hoge en lage drukgebieden op een wereldkaart aan te wijzen. Dit keer ook nog wel de corona-grafieken maar de harde, van oorsprong Chinese crisis, lijkt door de voorzichtige afnames (even) geen top issue te zijn.

Realiseren we ons als burgers van Nederland dat we zeer verweven zijn met de gebeurtenissen op onze aarde? Een conflict in het Midden-Oosten roept in je eigen stad of buurt felle reacties op bij Joden en Arabieren, een burgeroorlog in Afrika brengt een vluchtelingenstroom teweeg die ook ons eigen Nederland raakt. Arme landen die geen vaccins hebben, blijven een gevaar vormen op wereldniveau.

Maar we hebben het Journaal niet nodig om de directe relatie met de buitenlanden aan den lijve te voelen. Door de T-shirts die in Bangladesh gemaakt worden, de grondstoffen in onze smartphones uit de Afrikaanse mijnen, de sperzieboontjes uit Egypte, door films en series die in de VS worden geproduceerd.

Intussen spelen dominante machtsblokken een spel dat de gewone burgers boven hun pet gaat – ook in Nederland.

En wat doet de politiek en de wetenschap om dit buitenland voor de gewone burger meer begrijpelijk te maken? Er staat veel op het spel: handelsoorlogen bedreigen de wereldvrede, meningsverschillen in de EU brengen het vrije verkeer van personen en goederen in gevaar, en klimaatverandering is niet binnen nationale grenzen te bestrijden. En van latere datum: Amerikaanse Big Tech-bedrijven die vanuit commercieel gewin ons denken en doen manipuleren.

De politiek is de laatste jaren sterk beïnvloed door nationalistische tendensen. Helemaal onbegrijpelijk is dit niet: het benadrukken van de eigen, nationale identiteit in een wereld vol van verwarring. Dat die verwarring bestreden kan worden door ‘eigen volk eerst’ is hoogst twijfelachtig – op de keper beschouwd zelfs puur kiezersbedrog – maar het levert wel de nodige stemmen op, gesteund door social media en soms de mainstream.

Laten we eens kijken hoe de wetenschap omgaat met het buitenland. Wellicht in het positieve geval kan de wetenschap bijdragen dat politici daadwerkelijk hun verantwoordelijkheid nemen.

Om het antwoord te vinden bestudeer ik de bijdrage van René Cuperus in de NRC van 10 mei jl. De schrijver is een bekend publicist en lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken. Deze raad brengt gevraagd en ongevraagd adviezen uit aan de Nederlandse regering.

De kop geeft de kern van het artikel weer: ‘Europa als geopolitieke macht is een fata morgana’. De redactie voegt daaraan toe: ‘Zolang Europa een vergaderlabyrint met soft power blijft, zal het de mindere blijven van wereldmachten. Het echte antwoord op China is Europees succes, denkt René Cuperus’.

Eerst even over de term ‘geopolitiek’. Het is in de wereld van experts niet meer zo gebruikelijk om over ‘het buitenland’ te spreken. Door de val van de Berlijnse Muur in 1989, de economische opkomst van China, het agressieve herstel van Rusland als wereldmacht en de uitbreiding van de EU met nieuwe lidstaten uit Midden-Europa kunnen veel vraagstukken alleen maar goed begrepen worden als ze vanuit een geografische positie beschouwd worden. De voormalige Amerikaanse president Donald Trump had daarover zo zijn eigen variant in de slogan ‘America First’, mede als antwoord op het actuele proces van globalisering.

Heeft de schrijver en geopolitiek expert oog voor ons als burgers? Het antwoord is ontluisterend: totaal niet. Zijn analyses betreffen abstracties op het niveau van wereldmachten. En: Europa is een lichtgewicht en moet sterke banden blijven houden met Amerika. Alleen zo kan het Westen zijn democratische superioriteit op wereldniveau handhaven. Het zijn analyses en opvattingen die geen burger raken in zijn of haar dagelijkse gedachten over de wereld rondom ons heen. Cuperus verwijst met instemming naar een essay van drie Nederlandse topexperts dat in De Groene van 3 februari jl. is opgenomen. Zij bespreken onder kop ‘Speler of Speelbal’ in een zestal pagina’s verschillende varianten voor de Nederlandse politiek, gericht op Europa (de drie varianten zijn: Atlantische optie, neutraliteit en een Europa rond Frankrijk en Duitsland). Welke rol spelen de burgers in dit essay? Opnieuw een verbijsterende ontdekking: geen enkele. Behoudens dat er een verdwaalde opmerking gemaakt wordt dat rekening gehouden moet worden met de ‘publieke opinie’.

Als burgers van Nederland moeten we van de geopolitieke experts eisen dat ze zich veel meer moeten bezighouden met onze positie. Welke persoonlijke perspectieven voor een waardevolle wereld zijn voorradig? Hoe kunnen we zelf bijdragen om onze onwetendheid om te zetten in daadkracht? Wat moet in het onderwijs aan onze kinderen veranderen om wereldburger te kunnen zijn? En vooral: maak het mogelijk dat we kunnen meedenken. Stimuleer ruimte voor de verbeelding van onderop.

Kortom: maak ons als Nederlands en Europees burger geopolitiek wijzer en luister vooral naar de dagelijkse bezorgdheden én ideeën. Stop het louter denken en schrijven in geopolitieke abstracties. Het succes van jullie als geopolitieke experts zal af te meten zijn aan de manier waarop de politiek inclusief de kiezers het buitenland in positieve zin serieus neemt en bijdraagt aan een duurzame toekomst.