Strijd je voor gelijke rechten voor iedereen? Of alleen voor hen die op jou lijken?

‘Ik zou dus niets kunnen zeggen over de ervaring van LHBTQ’ ers, ook al heb ik gay en transgender vrienden en familieleden? Want los daarvan zie ik ze gewoon allereerst als zwart, snap je.’  Wijdbeens stond ze. En ze gebaarde terwijl ze sprak, haar korte dreadlocks veerden mee. In haar donkere ogen iets verwijtend. Alsof zij aangevallen werd. Waar herkende ik dat ook alweer van? Ik nam diep adem: ‘ Vind je dat een witte jongen, omdat hij zijn hele leven in Zuid-Oost onder zwarte Nederlanders gewoond heeft, uit hun ervaring kan spreken?’ Ze knipperde.

Het was tijdens het event voor the decade of people of African descent. Eén van de programma’s ging over LHBT en zwart zijn. Het zal je wellicht verbazen dat ik de werking van onderdrukking moest uitleggen aan een zwarte vrouw. Het verbaast mij niet. Mensen denken bijna nooit verder dan hun eigen neus lang is, zelfs als die neus weet hoe het is om discriminatie te ervaren. Deze mevrouw had aanstoot genomen aan het aanstoot dat ik nam aan haar opmerking dat zij, nou ja, gechargeerd gezegd ‘geen seksuele geaardheid zag’. En niet in de zin dat zij geen aannames deed over iemands seksuele voorkeur aan de hand van uiterlijke kenmerken – wat prijzenswaardig zou zijn – maar een beetje zoals wanneer witte mensen zeggen ‘geen kleur te zien’. Want we zijn toch allemaal mensen? Ja, maar helaas worden we binnen het huidige systeem en de maatschappij niet als gelijkwaardig geacht en behandeld. Al zien wij onszelf als mens, de wereld weet wel beter.

Daardoor ging ik nadenken over identity politics en tot hoever die reikt. Die politiek van identiteit waar liberalen en hun extreem-rechtse consorten gekscherend over spreken:‘ heb je niets beters te doen?’ Helaas, we hebben niet allemaal voldoende vrije tijd om te wijden aan essentiële zaken als vega-schnitzels, die zich misleidend en als gevaar voor de carnivoor voordoen als echt vlees. Als je niet weet waar dit over gaat Google VVD en vega-schnitzel. Overigens, ook als je wel weet waar het over gaat. Het werkt goed op de lachspieren.

Identiteit wordt gedefinieerd als de perceptie van zelf, het zelfbeeld of zelfconcept. En ik zou die willen verbreden om ook wie je wordt of wie je wil zijn te behelzen, aangezien identiteit iets fluctuerend en fluïde is. Als je zelfbeeld –beïnvloed door ofwel interne of externe factoren – incorrect of onvolledig is, hoe bepaal je dan je positie of de plek die je ambieert in de wereld?

Intersectionaliteit is bedacht – of werd in ieder geval actief ingezet – door academicus en activist Kimberle Williams Crenshaw. Het idee is dat kruisende sociale identiteiten, zoals ras, gender, sekse, etniciteit, seksuele geaardheid, klasse, mentale of fysieke beperking, geen unitaire, op zich zelf staande, entiteiten zijn die elkaar uitsluiten maar juist wederkerig zijn. De aparte markers of identiteiten komen samen en vormen een nieuw geheel dat weer verschilt van de losse aspecten. Die identiteiten zijn geen trap waarbij de ene tree de ander overtreft maar meer een caleidoscopische eenheid waarbij alles in elkaar overloopt.

Zijn identiteitspolitiek en intersectionaliteit dan bezigheidstherapie, of is het van uitzonderlijke waarde in de samenleving? Meer dan eens wordt er – vaak om je het zwijgen op te leggen – verwezen naar boegbeelden als Martin Luther King. Die had tenminste echt iets om voor te vechten. Zijn droom. Dat deed hij in een tijd waarin het al strafbaar was om in de verkeerde richting te ademen als zwart persoon. Kennen jullie A Raisin in the Sun ? Het internationaal geroemd toneelstuk van Lorraine Hansberry was de eerste voorstelling op Broadway die was geschreven door een zwarte vrouw. Het is een universeel familieverhaal waarin wordt ingezoomd op de rol die identiteit, klasse en sekse spelen in het Amerika van de jaren zestig. Ook naar Nederland gebracht door productiehuis Wellmade Productions en ook hier nog steeds relevant. Het stuk is geïnspireerd op het gedicht Dream Deferred geschreven door de Afro-Amerikaanse Langston Hughes , die tevens homoseksueel was en raakte aan die droom van MLK. Het blijft een terugkerend gegeven. Van de tot slaafgemaakten die hunkerden naar de smaak van zoete verlossing, tot aan de vrijheidsstrijders en kunstenaars die zich telkens weer inbeeldden hoe die nou precies smaakt.

De hoofdvraag is: wat gebeurt er met een uitgestelde droom? Droogt die op als een rozijn in de zon? De droom van Martin Luther King is – in mijn optiek – tot simulacrum verworden. Een theorie van Franse filosoof Baudrillard die neerkomt op: het herhalen van een beeld totdat het werkelijkheid wordt, of in ieder geval een vertekende versie ervan. Het voorbeeld dat vaak gebruikt wordt is dat iedereen weet hoe een vliegtuigcrash eruitziet maar weinigen die het echt van dichtbij kennen. De droom van rassengelijkheid is niet gerealiseerd bij de totstandkoming van fysieke wetten die zeggen dat we gelijkwaardig zijn, wanneer het schort aan de handhaving en behandeling die daadwerkelijk bewijst dat we gelijkwaardig zijn. Het is in vele gevallen nog steeds strafbaar om de verkeerde richting op te ademen als zwart persoon. Eric Garner, Sandra Bland en dichter bij huis, omdat het belangrijk is de Amerikaanse kwestie mee – maar niet enkel over, te nemen, Mitch Henriquez en Rishi Chandrikasing. Wat we steeds meer lijken te beseffen is dat die verlossende droom tegenwoordig en eigenlijk altijd al verder dan enkel zij die vanwege etniciteit onderdrukt worden reikt.

Ik denk dat je intersectionele identiteitspolitiek pas zou kunnen vergelijken met bezigheidstherapie als je mensenrechten als nevenactiviteit beschouwt. Wanneer 1 op de 4 vrouwen aangerand wordt – om maar niet te spreken over landen waar kindhuwelijken en female genital mutilation , gangbaar zijn – dan is het feminisme niet overbodig. Immers, als vrouwen als gelijkwaardig worden gezien aan de man zullen ze niet vatbaar voor dispensatie zijn en als koopwaar geobjectificeerd worden.

Als seksualiteit en genderidentiteit als een spectrum wordt gezien in plaats van abnormaal, een afwijking en gelijkwaardig aan heteroseksualiteit zullen er minder homo’s geconfronteerd worden met fysiek en mentaal geweld en transgenders gemarteld en vermoord worden. Dat gebeurt namelijk. Elke 29 uur.

Als niet-witte mensen – de term alleen al is problematisch omdat het suggereert dat wit zijn de standaard is – als gelijkwaardig worden gezien zullen ze niet gediscrimineerd worden op school, de werkvloer, de huizenmarkt, etnisch geprofileerd worden en verantwoordelijk worden gesteld voor de daden van een ander die toevallig zijn of haar etnische achtergrond of religie deelt. En als we erkennen dat al deze vormen van onderdrukking in één persoon kunnen bestaan, is dat een voortzetting van de revolutie en droom die Dr King beoogde.

Intersectionaliteit is de verdediging van het vrije leven zelf. Het idee, zoals Obama in zijn afscheidsspeech zei, dat alle kinderen net zo nieuwsgierig, hoopvol en de liefdewaardig zijn als ons eigen. Als je voor een gelijke samenleving strijdt, is het onverantwoord om de pluriformiteit van dat leven te negeren. We zijn geen binaire mensen, we leiden geen binaire levens. We zijn zwart, bruin, migrant, vluchteling, vrouw, LHBTQ, laag opgeleid, arm, mentaal en/of fysiek beperkt. Je kan uiteraard niet iedereen altijd bevrijden, maar de noodzaak negeren is alsof je de verroeste ketenen rondom iemands enkels verbreekt maar die beknelling rondom de polsen laat zitten. In 1970 pleitte Black Panther Huey Newton al voor de women en gays liberation. En stelde hij zich de vraag: strijd je voor gelijke rechten voor iedereen? Of alleen voor hen die op jou lijken. Want dan beoog je – zou ik willen toevoegen – geen bevrijding maar zelfbehoud.

De manier waarop we naar mensen kijken bepaalt hoe we ze behandelen en hoe vrijelijk zij zich voort mogen bewegen in de wereld en hoe vrij wij ons voelen om hun leefwereld te betreden en veroveren. Hoe kunnen we het ons dan veroorloven om onze blik niet onder de loep te nemen? Wanneer spirituele, geestelijke en vooral politieke leiders die mensen van hun menselijkheid en bestaansrecht beroven op voetstukken worden geplaatst. Actrice Meryll Streep verwoordde in ieder geval dat aspect treffend bij de Golden Globes: respectloosheid spoort respectloosheid aan, geweld spoort geweld aan. Wanneer degenen met macht hun positie gebruiken om anderen te kleineren, zijn we allen gedoemd.

Ik heb deze foto’s achter me gekozen omdat ze een ander beeld vertegenwoordigen dan we kennen van de mensen in de foto’s. Het is niet goed te zien wie tot de LHBTQ-gemeenschap behoort of niet, maar dat zou ook niet relevant moeten zijn. Het gaat om het verbreken van het gereproduceerd beeld dat we hebben leren consumeren en verbinden aan de eigen identiteit en die van anderen. Ze stellen vragen over wat mannelijk- en vrouwelijkheid is, wat liefde betekent, hoe gender eruitziet, hoe liefdesrelaties voelen. Vragen die we zelf moeten durven stellen en beantwoorden, willen we ontsnappen uit de kooien waar we onszelf en anderen nog steeds in gevangen houden.

Het zal je niet ontgaan zijn: ik pleit dus voor intersectionaliteit. Of zoals ik het liever noem activisme of gelijkheid op maat. Zodat we de lagen van ongelijkheid weg kunnen pellen, opdat een ieder de warmte van de zon mag voelen. het spreekwoordelijke ‘zij zeggen dat echte verandering pas over zeven generaties bewerkstelligd kan worden’. Om niet defaitistisch te zijn: ik geloof dat we bijna op de helft zitten.

En hoe nu verder is dan de vraag? Een van de antwoorden lijkt simpeler dan het complexe vraagstuk zelf: vraag aan de mensen die het betreft wat ze nodig hebben, werk met hen samen, maak ze onderdeel van en stem op leiders die dat ook doen. En, omdat we in zo’n bevestigende beeldcultuur leven, vier vooral het bestaan van de radicale afwijking van wat we als de norm bestempeld hebben en normaliseer het.