Geen gemakkelijk verhaal

Tekst van de toespraak die Diederik Samsom zaterdag 8 juni hield op het PvdA Europa-festival

Vandaag zetten we een nieuwe stap op weg naar 22 mei 2014. 11 maanden vanaf vandaag. Naar de verkiezingen voor het Europees Parlement. Verkiezingen die in het verleden vaak over alles behalve over Europa gingen, bijna altijd ging het over nationaal beleid of nationale incidenten. Toch denk ik dat dat deze keer zomaar anders kan zijn. Europa was nog nooit zo aanwezig als in de afgelopen jaren. En helaas te vaak op een problematische manier.

Het contrast tussen nu en de vorige verkiezingen in 2009 kan niet groter zijn. Toen stelden we in ons verkiezingsprogramma nog tevreden vast dat  “de combinatie van een gemeenschappelijke markt met een gemeenschappelijke munt, de Euro, de landen van de Europese Unie in staat heeft gesteld het hoofd te bieden aan transnationale financiële manipulaties en de gevolgen gezamenlijk op te vangen.”  

Dat dachten we toen. Maar het liep anders. De financiële crisis van banken sloeg over op landen. Europese top na Europese top volgde, landen hingen op de rand van faillissement, noodfondsen werden gevuld en aangesproken. De Euro scheerde meerdere keren langs de afgrond, en werd telkens gered door een scherpe ruk aan het stuur; met draconische ingrepen. Zoiets kan financieel logisch of zelfs noodzakelijk zijn, maar brengt grote schade toe aan een samenleving; kijk naar Griekenland, naar Portugal. Het verschil tussen Noord- en Zuid-Europa verscherpte in die afgelopen vier jaar. Solidariteit staat onder druk.

Een vergezicht is niet het antwoord In die realiteit gaan wij campagnevoeren. Zaal voor zaal, plein voor plein, deur voor deur. We zullen chagrijn aantreffen over het Europa van vandaag. Over de miljarden naar Griekenland, naar Spaanse banken, over het afstaan van bevoegdheden aan anderen, over de torenhoge jeugdwerkloosheid. En ze hebben gelijk. Het Europa van vandaag maakt de beloften niet waar. Dat moet anders.

En wat vertel je dan over Europa? Wat vertel je in de wijk Overwhere in Purmerend waar ik twee weken geleden was om de bewoners te vragen naar hun grieven, naar hun wensen, naar waar ze gelukkig van werden, naar waar ze boos over werden. Ik kan u verzekeren, ze worden boos over Europa.

Wat vertellen we hen?

Ik zou ze willen vertellen over ons toekomstige Europa. Het Europa van onze idealen. Dat Europa met een duurzame, eerlijke en competitieve economie. Een sterk en sociaal Europa, waar niet bedrijven en markten de dienst uitmaken, maar mensen en samenlevingen. Met focus op onderwijs, onderzoek en innovatie. Een Europa dat met één stem in de wereld spreekt en waar we samen werk maken van een duurzame energievoorziening. Waar we culturele verschillen overbruggen met gedeelde waarden.

Het Europa waarin landen elkaar sterker maken door elkaars zwaktes op te heffen. Voorbij de vrees voor een superstaat of eenheidsworst. Een Europa dat met zelfvertrouwen en een open houding de rest van de wereld tegemoet treedt. Dat is ons Europa van de toekomst.

Met dat mooie vergezicht zouden we langs de deuren kunnen gaan. Vanaf morgen als het moet. Een bevlogen verhaal, een prachtige stip op de horizon.

Maar dat gaan we niet doen.

Omdat we daarmee geen enkel antwoord geven op de boosheid van mensen als die in Overwhere, of hier in Ondiep, waar Hannes Swoboda en anderen vanochtend al waren en waar zij spraken met bewoners. Omdat we hen dan geen perspectief bieden.

En daarmee doen we niet alleen die mensen, maar ook de Europese toekomst tekort.

Bouwen aan het Europa van de toekomst heeft geen zin als we intussen het Europa van nu langzaam uit elkaar laten vallen. Mensen enthousiast maken voor een Europa van later lukt niet wanneer ze het Europa van nu verwerpen.

Ze verwerpen het Europa van aanhoudende crisis, jeugdwerkloosheid, dominantie van markten en wankele banken die nog steeds onze welvaart op het spel zetten. Het Europa waarin falende samenwerking belastingontwijking door grote multinationals mogelijk maakt. Ze verwerpen het Europa van oneerlijke concurrentie door goedkope arbeidskrachten.

In deze realiteit voldoen hoogdravende vergezichten even niet. Het is als de akkerbouwer die – turend naar de horizon boven zijn akkers – mijmert over licht wiegende, goudgele graanvelden, maar ondertussen vergeet z’n land te ploegen, te zaaien en te sproeien.

Mensen willen nu geen gemijmer over het ideale Europa, ze willen dat we het falende Europa repareren.

Opschonen financiële sector De vergezichten vergeten we niet. Die houden we vast. Het Europa van de toekomst blijft ons onwrikbare ideaal. Maar we moeten nu doen wat nu nodig is. Omdat vergezichten en visies over een toekomstig Europa alleen een kans hebben om realiteit te worden, wanneer datgene wat nu kapot is, gerepareerd wordt. Alleen op die omgeploegde, besproeide en opnieuw ingezaaide akker kan uiteindelijk weer goudgeel graan gaan groeien.

En dat kan. Daar gaan we voor strijden. Niet mijmeren, maar Europa repareren.

Voor dat gerepareerde Europa dat op verantwoorde wijze wegstuurt van de afgrond, zodat het de weg naar de toekomst kan hervinden. Dat is ons antwoord aan de mensen in Overwhere, Ondiep en in al die andere wijken waar de boosheid over het kapotte Europa steeds indringender wordt.

Een gerepareerd Europa kan de financiële sector verder opschonen. Zodat banken weer dienstbaar worden aan hun klanten en een bijdrage leveren aan het herstel van de reële economie. Maar dan moeten we wel toezicht samen durven organiseren, risico’s samen durven dragen en streng durven zijn voor aandeelhouders van banken, kunnen we sneller de goede banken in Europa repareren en de slechte opruimen. Volgens de ideeën van minister Jeroen Dijsselbloem, zodat de belastingbetaler buiten schot blijft. Een gezonde economie kan immers alleen met een gezonde bankensector.

Een hersteld Europa kan de belastingontwijking door bedrijven aanpakken. En zo het weglekken van 1000 miljard euro per jaar stoppen. Door in Europa het bankgeheim op te heffen en gegevens uit te wisselen. Door multinationals te bewegen tot openheid over hun holdings en brievenbussen. Door de onderlinge concurrentie tussen lidstaten voor een alsmaar lagere vennootschapsbelasting te doorbreken.

Ideeën die vandaag ook hier op het podium werden gepresenteerd. Als we kunnen samenwerken, kunnen we ook uitvoering geven aan deze plannen.

En een gerepareerd Europa kan de jeugdwerkloosheid bestrijden. Niet langer machteloos toekijken hoe met name in Zuid-Europese landen de helft van de jeugd werkloos is, geen perspectief heeft. Een hele generatie wordt een toekomst ontnomen. Dat hoeven we niet te accepteren. En dat gaan we ook niet accepteren.

Wat de PvdA betreft maken we de bestrijding van jeugdwerkloosheid onze absolute prioriteit voor het gerepareerde Europa.

Door van het Europese jeugdwerkgarantieplan meer te maken dan holle symboliek. Breidt het uit naar 27 jaar en start de Europese vacaturebank voor leerwerkstages in sectoren waar een tekort aan arbeidskrachten is. Geef jongeren een toekomst in Europa. Zoals de 5000 Spaanse jongeren die binnenkort tijdelijk aan de slag gaan in Duitsland. Maak meer werk van deze initiatieven.

Geen gemakkelijk verhaal Herstel de Europese banenmotor, het midden en kleinbedrijf, door met veel meer lef de Europese Investeringsbank in te zetten voor het geven van garanties aan MKB-bedrijven die initiatieven tonen. 60 miljard euro ligt te wachten omdat we geen risico’s durven nemen, niet voor elkaar garant durven te staan. Laat jongeren niet de dupe worden van ons gebrek aan moed. Zet dat geld per ommegaande in, via garanties en bankleningen. Laat Europa weer werken. Aan de technologie van de toekomst. Aan de samenleving van de toekomst. Alleen zo bied je onze jongeren weer een toekomst.

Het Europa van nu repareren, zodat we het Europa van morgen kunnen waarmaken.

Dat is ons verhaal voor de verkiezingen. Geen makkelijk verhaal. Want we kunnen Europa alleen repareren als we bereid zijn meer bevoegdheden met elkaar te delen dan we comfortabel vinden. Omdat we anders geen vuist kunnen maken tegen werkloosheid, tegen ontspoorde markten, tegen speculanten.

En ja, het zal ook meer kosten dan we vooraf hadden gedacht. Omdat landen de tijd en de ruimte moeten krijgen om zich weer op te richten van de dreun die de crisis uitdeelde. Om zo gezamenlijk verder te komen. Omdat een land dat wegglijdt in de afgrond ook een deel van ons ons spaargeld, pensioenbeleggingen en exportmarkten met zich meesleurt.

Dat wordt allemaal niet eenvoudig. Want de makkelijke verhalen zullen ons om de oren vliegen: makkelijke verhalen over een Europa waarin iedereen zijn eigen problemen oplost. Over een Europa dat zich rigoureus uit de problemen bezuinigt. Of juist een Europa dat zich eenvoudig uit de problemen spendeert. Makkelijke verhalen over anderen die de schuld zijn van alles. Grieken, Roemenen, Brusselse bureaucraten, Merkel, of juist Hollande.

Maar niemand koopt iets voor die makkelijke verhalen.

Idealen met realiteitszin Wie denkt dat we ons louter uit de crisis kunnen bezuinigen, vergist zich. Wie denkt dat Europa zich uit de crisis kan spenderen, vergist zich evenzeer. En een probleem dat we met zijn allen hebben gecreëerd, lossen we niet ieder voor zich op. En een ander de schuld geven helpt al helemaal niets.

Dit Europa in deze tijd vraagt om een partij die bereid is om gezamenlijk met andere landen de balans te vinden tussen investeren in samenleving en economie en de begroting op orde brengen. Die het aandurft om daarvoor veranderingen door te voeren die niet altijd even makkelijk liggen bij mensen. Die tegelijkertijd machtige bedrijfslobby’s het hoofd kan bieden om de macht van markten te beteugelen en mensen de ruimte te geven. Een partij die vergaande idealen koppelt aan voldoende realiteitszin om die ook waar te maken.

Die partij dat zijn wij.

We hebben dus geen mooie verhalen voor mensen aan de deur. Ook geen makkelijke verhalen. Maar wel het enige verhaal dat een reëel perspectief biedt. Een perspectief op een Europa dat weer werkt. Omdat we willen voorkomen dat Europa het continent wordt waar de geschiedenis werd geschreven; we willen weer een Europa waar aan de toekomst wordt gebouwd. Door nu de problemen van vandaag op te lossen en dan stapje voor stapje koers te zetten richting het Europa van morgen. Het Europa van onze idealen.

Deze tekst is ook te lezen op de website van de PvdA