Gecoördineerde ultraconservatieve denktanks zetten het demonstratierecht onder druk

En uiteindelijk is de fossiele industrie de lachende derde.

Waar Nederland op het wereldtoneel een – vooralsnog teleurstellende – coalitie tégen fossiele subsidies vormt, steunt onze overheid in eigen land het gebruik van fossiele brandstoffen nog elk jaar met meer dan 35 miljard euro. Dat is ongeveer 30 miljard euro meer dan dat het kabinet voor het ministerie Klimaat en Groene Groei heeft begroot voor in 2025. Afgelopen zaterdag hebben we weer kunnen zien dat bezorgde burgers die aandacht vragen voor deze waanzinnige hypocrisie met de inzet van paarden, wapenstokken en waterkanonnen de mond wordt gesnoerd.  

Bovenstaande paragraaf is een voorbeeld van een frame waarmee ik u mogelijk een bepaalde sympathie voor klimaatactivisten laat voelen. Het omgekeerde gebeurt echter ook: we lezen in de kranten en horen van politici toch vooral negatieve reacties na elke actie van Extinction Rebellion. Demonstranten worden bestempeld tot criminelen en extremisten, er is verontwaardiging dat de politie niet harder optreedt tegen vreedzame klimaatactivisten, en verbazing dat er geen lange celstraffen worden uitgedeeld (zoals dat bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk wel gebeurt).

Dit negatieve frame is behoorlijk wijdverspreid en hardnekkig. Het moedigt bovendien het onderdrukken van demonstraties in Nederland aan. Het kabinet probeert immers het demonstratierecht verder in te perken, ironisch genoeg onder het mom van het tegengaan van demonstratieondermijning. Amnesty International, dat vaak met waarnemers bij demonstraties aanwezig is, stelt zelfs dat het demonstratierecht niet alleen in Nederland, maar in heel Europa, stelselmatig wordt ondermijnd.

Dat dit negatieve frame zo succesvol is, heeft alles te maken met geld, macht, en andere belangen. Een half jaar geleden werd er al op deze site geschreven dat de fossiele industrie in de Verenigde Staten succesvol lobbyt voor het criminaliseren van klimaatactivisten. Het blijkt dat dit niet alleen in de VS gebeurt, maar eigenlijk over de hele wereld. Het coördineren van deze lobbyactiviteiten komt grotendeels op conto van een vrij onbekende organisatie: het Atlas Network. 

Het Atlas Network (“Atlas Economic Research Foundation”) is een non-profit organisatie die een netwerk vormt van en voor conservatieve en vrije-markt organisaties (zoals denktanks) over de hele wereld, maar vooral in de Verenigde Staten. Veel van deze organisaties zijn onder meer druk bezig met de ontkenning van klimaatwetenschap en het ageren tegen urgent klimaatbeleid. Financiering is vooral afkomstig van ultraconservatieve filantropen (zoals de Koch-familie), maar ook van bedrijven zoals Philip Morris en ExxonMobil, die de afgelopen jaren grote sommen geld hebben gedoneerd. Ontvangers van donaties van het Atlas Network zelf zijn vooral ultraconservatieve en vrije-markt denktanks, waaronder het bekende Cato Institute en Heartland Institute.

In Nederland zijn er geen grote partijen die direct onder het Atlas Network vallen. Maar dat betekent niet dat er geen invloed is. De bekendste en invloedrijkste organisatie van “klimaatontkenners” in Nederland, Clintel, heeft financiering ontvangen van meerdere organisaties die onderdeel zijn van het Atlas Network. Clintel heeft in het verleden nauwe banden gehad met Forum voor Democratie, en heeft recent nog onwetenschappelijke punten over windmolens in de Tweede Kamer weten te verspreiden via de BBB.

De arm van het Atlas Network reikt ver via connecties met niet alleen politici en politieke partijen, maar ook met bedrijven, maatschappelijke organisaties, scholen en media. En het blijkt dat het Atlas Network deze middelen gretig inzet om klimaatactie te vertragen en demonstratievrijheid in te perken. Niet alleen in de VS, maar ook in landen in Europa en Zuid-Amerika, worden klimaatdemonstranten gecriminaliseerd na succesvolle campagnes van politici die directe of indirecte relaties onderhouden met organisaties uit het Atlas Network. In Latijns-Amerika worden milieugroepen weggezet als ‘terroristische organisatie’, in Zweden werden de activisten van Fridays for Future zwart gemaakt door hen met nazi’s te vergelijken, en in het Verenigd Koninkrijk wordt Extinction Rebellion stelselmatig neergezet als ‘Extremism Rebellion’. Daar zijn deze lastercampagnes zelfs zo succesvol geweest dat het parlement tot langere celstraffen besloot, waarop Extinction Rebellion twee jaar geleden van ontregelende acties afstapte. Deze campagnes blijken gecoördineerd door het Atlas Network, dat met financiering van onder andere de fossiele industrie een grote hoeveelheid denktanks kon mobiliseren om schadelijke frames over vreedzame klimaatdemonstranten te verspreiden.

In Duitsland gaan die pogingen wel erg ver. Het Heartland Institute, een onderdeel van het Atlas Network, betaalde een Duitse YouTuber om zich actief als ‘anti-Greta’ op te stellen en de klimaatwetenschap in twijfel te brengen. Het frame dat klimaatactivisten gevaarlijke terroristen zijn, is daar ook in een voormalige kabinetspartij, de liberale FDP, actief. FDP-politicus Frank Schäffler heeft klimaatactivisten stelselmatig als terroristen bestempeld en (succesvol) gelobbyd voor hardere optredens tegen vreedzame demonstranten. Als gevolg daarvan werden activisten van Letzte Generation na acties thuis opgezocht en werd op hun bankrekeningen beslag gelegd. Schäffler is mede-oprichter van het Duitse Prometheus Instituut, dat een onderdeel is van het Atlas Network.

Natuurlijk zijn sommige klimaatacties zeker vervelend. Door de protesten van onder meer XR moet u misschien iets omrijden of kunt u een dagje niet naar het Rijksmuseum. Maar om dat als extremisme of zelfs terrorisme te bestempelen, heeft geen fatsoenlijk onderbouwing. Het inzetten van een waterkanon bij vrieskou, het gecoördineerd criminaliseren van acties door dreigen met langere celstraffen, mensen volgen en thuis opzoeken in het kader van mogelijk terrorisme als reactie op vreedzame, doch vervelende en ontregelende, demonstraties, dát is extreem. Dat een groot gedeelte van de bevolking deze stappen prima lijkt te vinden, komt omdat het in een frame trapt dat door ultraconservatieve groepen en met steun van de fossiele industrie in het leven is geroepen, en vervolgens door politici, journalisten en mediapersoonlijkheden wordt herhaald omdat die daar een politiek belang bij hebben, of simpelweg voor worden betaald.

En uiteindelijk is de fossiele industrie de lachende derde. Terwijl wij in talkshows worden afgeleid door te praten over wat wel of niet de ‘goede’ manier is van demonstreren, maken de grote olie- en gasbedrijven de afgelopen jaren recordwinsten, en zo zijn de aandeelhouders weer tevreden. De uitstoot van fossiele brandstoffen gaat zo niet (snel genoeg) omlaag en dus is 2024 verreweg het warmste jaar sinds het begin van de industrialisering. Als we onszelf uit de fossiele houdgreep willen bevrijden, dan begint dat met het erkennen en weerstaan van de georganiseerde beïnvloeding van ons gedachtegoed over demonstreren. We kunnen onze energie beter steken in politici en CEOs ter verantwoording roepen voor gebrekkig klimaatbeleid en misleidende duurzaamheidsclaims.