Gebrek aan een open gesprek versimpelt de werkelijkheid rondom corona

Wel of geen vaccinatie, restaurants open of toch sluiten? Over corona en de maatregelen wordt in de media veel gediscussieerd, maar een open gesprek ontbreekt. Hierdoor versimpelen we de werkelijkheid rondom corona en plaatsen we bepaalde groepen buiten de maatschappij.

‘Iedereen is vrij om zelf de keuze te maken om gevaccineerd te worden, maar moet daar dan wel de consequenties van zijn keuze dragen’. Dit is een veel gehoord en op het eerste gezicht redelijk argument om mensen die niet gevaccineerd zijn een indirecte vaccinatiedwang op te leggen. Zij hebben het recht een vaccinatie te weigeren, maar de consequentie dat ze in de toekomst een restaurant niet in mogen moeten ze dan wel zelf dragen. Het is onder andere de positie die rechtsfilosoof Roland Pierik verdedigbaar acht in de uitzending van Nieuwsuur op 22 juli.

Bewust of onbewust maakt de spreker hier gebruik van de ideeën van Rousseau, die zei dat een samenleving met regels vrijer is dan zonder regels. Denk daarbij aan het verkeer waar een automobilist zich mede door regels veilig kan bewegen van A naar B. Dit klinkt heel redelijk.

Rousseau kwam met de belangrijke toevoeging dat deze regels tot stand moeten komen tijdens een open democratisch debat. Anders wordt de eerste regel – regels zijn nog nodig om vrijheden te waarborgen – een trucje om andersdenkenden te slaan. Helaas ontbreekt dit open democratisch debat en wordt er in korte fragmenten te snel een tegenstelling gecreëerd tussen wel en niet gevaccineerden.

Dit tekort aan een goed inhoudelijk gesprek werd bijvoorbeeld zichtbaar tijdens de kortdurende campagne: ‘Ik doe niet meer mee’. Het was een campagne die voortkwam uit twijfels die sommige Nederlanders hadden over de proportionaliteit van de maatregelen. Hoe je verder ook tegenover deze campagne staat, sprake van een open luisterende houding was er niet. In plaats van het gesprek aan te gaan werden mensen zoals Famke Louise die niet goed in staat waren hun verhaal te vertellen geplaatst tegenover mastodonten zoals Diederik Gommers en de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb. Het was bij voorbaat geen gelijke strijd. Er ontstond aan de talkshowtafels geen klimaat waar de onderliggende twijfels naar boven konden komen.

Andere mensen die zich kritisch uitlieten over de manier waarop er met de coronacrisis is omgesprongen, zoals Barbara Baarsma, trokken zich terug na veel maatschappelijke kritiek en bedreigingen (iets waar OMT-leden helaas ook mee te maken hebben). Nu viel op de beweging en hun keuze voor een opdeling in een open en een gesloten samenleving veel af te dingen. Maar het debat werd de kop ingedrukt voordat het had plaatsgevonden. Hetzelfde geldt voor de opmerking van ic-arts Ernst Kuipers. Een dag nadat hij had aangegeven dat de avondklok geen effect heeft gehad, kwam hij – opnieuw na veel maatschappelijke druk – terug op zijn mening.

Viroloog Ab Osterhaus is over het algemeen voor een strenge corona-aanpak. Hij mocht 33 keer aanschuiven bij Op1, terwijl criticasters het moesten doen met minder beurten. Geen van de critici kon zich ontpoppen tot het gezicht van het andere geluid. Dat terwijl deze mensen er wel zijn, of waren in het geval van bijvoorbeeld Barbara Baarsma.

Ik ben docent op een hogeschool en leer mijn studenten dat het houden van een open gesprek het middel is om een denkkader op te zetten. Daarnaast adviseer ik ze gebruik te maken van beschikbare studies. Pas wanneer het kader staat, kun je vervolgens door middel van verder onderzoek waardes toekennen aan de verschillende beleidsopties, om zo tot een advies te komen. In het geval van corona ga je eerst na wat alle beleidskeuzes en effecten zijn voordat je begint met afwegen.

Deze eerste belangrijke stap – het houden van een open gesprek – wordt nogal eens overgeslagen. Overheden maken meteen keuzes. Op televisie poneren kenners stellingen zonder dat het open gesprek heeft plaatsgevonden. Zo kon het gebeuren dat ventilatie nauwelijks werd meegenomen in de adviezen van de regering ondanks dat de WHO daar al maanden van tevoren voor waarschuwde. De open luisterende houding om nieuwe ideeën tot het denkkader toe te voegen ontbrak.

Wat de laatste weken opvalt is de tegenstelling tussen niet gevaccineerden en wel gevaccineerden, aangewakkerd door politici om zoveel mogelijk mensen over de streep te trekken zich te laten vaccineren. Ook Pierik maakte in de uitzending van Nieuwsuur gebruik van dit simpele kader.

Ik koos er zelf voor om mij niet te laten vaccineren. Door enkele ervaringen in het verleden kwam ik erachter dat ik enkel medicijnen of vaccins wil gebruiken als dit strikt noodzakelijk is. Ik heb het coronavirus gehad en weet dat het voor mij geen ernstige gevolgen heeft. Studies wijzen bovendien uit dat de mate van besmettelijkheid van iemand die het virus heeft gehad niet meer is dan van iemand die is gevaccineerd. Naar mijn idee heb ik deze keuze dus gemaakt met respect voor mijzelf en mijn omgeving.

Ook als ik de plank hier missla dan hoor ik het graag zodat ik mijn mening kan bijstellen. Ik ben niet principieel tegen vaccineren. Kijk ik naar tv dan mis ik input die daadwerkelijk alle facetten van deze keuze meeneemt. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met mensen die het virus al gehad hebben? In gesprekken zoals met Pierik worden niet-gevaccineerden tegenover gevaccineerden geplaatst en is er voor nuance van het heersende kader geen ruimte. Terwijl studies daar wel aanleiding toe geven. En daarmee wordt de werkelijkheid geweld aan gedaan.

Ik pleit hier niet per se voor een andere aanpak. Er bestaan goede argumenten om mensen te vragen zich te laten vaccineren. Maar van een open debatcultuur is onvoldoende sprake. Het huidige klimaat schept een beeld dat geen recht doet aan de werkelijkheid en die bovendien een groep mensen buiten de maatschappij plaatst.