Gaypride werk niet, de EU moet hard ingrijpen

Met grote ontsteltenis maar ook herkenning zag ik onlangs de ‘guerrilla documentaire’ Gay-K over de rechten – of beter gezegd: het ontbreken daarvan – van homoseksuelen in Oekraïne. Op tragikomische wijze schetsen filmmakers Tim den Besten en Nicolaas Veul een schokkend portret van een land dat in 1991 (na de val van de Sovjet-Unie) in al haar optimisme het verbod op homoseksualiteit een halt toeroept. Meer dan twintig jaar later lijkt Oekraïne weer terug bij af. Het is deze keer niet opnieuw het communisme dat de verworven vrijheden in het geding brengt, maar de alsmaar groeiende neo-nazigroeperingen en de oppermachtige Russisch-orthodoxe Kerk.

Na het zien van Gay-K was ik niet de enige die zich, vanuit het veel veiligere Nederland, druk maakt over de positie en rechten van homoseksuelen in Oost-Europa. “Maar ja, Oekraïne hoort ook niet bij de Europese Unie”, is een veel gehoorde uitspraak. Met dat ‘vooroordeel’ wil ik bij deze afrekenen. Het is namelijk geen vrijbrief dat een land, dat is aangesloten bij de Europese Unie, niet dezelfde schrijnende situatie kent als een niet lidstaat à la Oekraïne.

Neem bijvoorbeeld Roemenië. Eind 2011 maakte ik een journalistieke (studie)reis naar dit Zuidoost-Europese land dat sinds 2007 deel uitmaakt van de EU. Een aantal vooroordelen over dit land kon ik al snel aan de kant schuiven, maar toen ik mij met een studiegenote verdiepte in de emancipatie van homo’s kwamen we tot een schokkende conclusie. De inburgering van seksuele diversiteit is er nihil. Wat dat betreft bestaan er veel gelijkenissen tussen Oekraïne en Roemenië.

Beide landen zijn zeer onveilig voor (naar eigen zeggen typerend) homoseksueel gedrag. De toename van het neo-nazisme en de dwingende macht van de orthodoxe kerk zijn er aan de orde van de dag. Op de corrupte politieke machten en de onbetrouwbare politie hoeft men ook niet te rekenen. Die hebben in de meeste gevallen zelf ook een hekel aan alles wat afwijkt van het traditionele plaatje. Bărbat şi femeie (man én vrouw) zou men in Roemenië zeggen.

Een Gaypride organiseren in een land als Oekraïne of Roemenië is als roken in een droog bos. Dat wakkert het vuur alleen maar aan. Voor je het weet is het vechten tegen een uitslaande brand en dan is het leed eigenlijk alweer geschied. Een Gaypride wordt in dit soort landen gezien als een provocatie. Ik snap de goede bedoeling er achter en geniet zelf ook jaarlijks van de Amsterdamse pride, maar men moet zich realiseren dat bepaalde landen een andere aanpak behoeven. Zet een strategie in die werkt! De Europese Unie bijvoorbeeld, hoewel daar nog veel steviger gelobbyd moet worden om enigszins grip op de situatie te krijgen.

Barack Obama wordt weleens verweten dat hij niet hard genoeg zou optreden, maar het mandaat van de EU is nog veel slapper. Daadkracht ontbreekt en in bepaalde EU-landen (Roemenië, Bulgarije, Litouwen, Letland en in mindere mate Polen en Slowakije) wordt de situatie steeds schrijnender. Dat we een daadkrachtig en hard optreden (ter bevordering van de homo emancipatie) niet hoeven te verwachten van veel ex-communistische landen is inmiddels wel duidelijk.

Het is wachten totdat er eindelijk iemand opstaat die een voortrekkersrol op zich neemt en bepaalde landen wijst op het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Daarin zijn de grondrechten onderverdeeld in zes hoofdstukken: waardigheid, vrijheid, gelijkheid, solidariteit, burgerschap en gerechtigheid. Op papier klinkt het allemaal zo mooi, maar de praktijk oordeelt vaak anders. Een pittige tante met hart voor de zaak is vereist. Heeft Neelie Kroes niet nog een gaatje vrij in haar agenda?