Gaat Rusland een stuk van Moldavië inlijven?
Onlangs was Transnistrië weer even in het nieuws. Transnistrië? Dat lijkt wel op een naam uit een Kuifje-album, evenals Abchazië en Zuid-Ossetië.
Deze drie regio's hebben een aantal kenmerken gemeen. Ze hebben eenzijdig hun onafhankelijkheid uitgeroepen maar zijn formeel onderdeel van een land - Transnistrië van Moldavië, Abchazië en Zuid-Ossetië van Georgië -, geen lidstaat van de Verenigde Naties erkent ze; Rusland zwaait er de scepter en heeft er militairen gelegerd.
Op 28 februari vroeg het parlement van Transnistrië formeel aan het Russische parlement om Transnistrië te beschermen “tegen toenemende druk door Moldavië”, benadrukkend dat er “meer dan 220.000 Russische burgers permanent in de regio wonen.” Russische media citeerden de zelfverklaarde president van Transnistrië dat Moskou's hulp nodig was vanwege de “politiek van genocide die tegen Transnistrië wordt gepleegd.”
Rusland bemoeit zich sinds 1992 actief met de regio en aangezien het Kremlin de oorlog met Oekraïne mede begon om Russische landgenoten in het buitenland te “beschermen” is het belangrijk de situatie rond Transnistrië beter te kennen.
De weken voor het hulpverzoek vreesden Westerse media en politici dat Transnistrië zou vragen om bij Rusland ingelijfd te worden, zoals ook de zelfbenoemde republiekjes in het Oekraïense Donbas gedaan hadden vlak voor Ruslands invasie van Oekraïne. In zijn jaarlijkse toespraak tot het Russisch parlement op 29 februari ging President Poetin echter niet in op het hulpverzoek. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken beperkte zich tot de uitspraak dat “het beschermen van de belangen van de inwoners van Transnistrië, onze landgenoten, één van de prioriteiten is.”
Transnistrië ligt in het oosten van Moldavië en grenst aan Oekraïne. Al sinds het begin van de Sovjet Unie maakte het formeel deel uit van Moldavië. In de woelige jaren 1989/1990 waarin de Sovjet-Unie uiteen begon te vallen riep de regio eenzijdig de onafhankelijkheid uit. Dat leidde in 1992 tot een gewapend conflict met Moldavië waarin zich uiteindelijk ook Russische troepen mengden. Sindsdien is er een Russische legerbasis met 1500 militairen en heeft Moldova geen controle meer over Transnistrië. Ook liggen er nog altijd 20.000 ton munitie en wapens uit de Sovet-tijd.
Met een oppervlakte van 4200 km2 is het anderhalf keer zo groot als Luxemburg. Het telt momenteel een 475.000 inwoners. 30 % van de bevolking is van Russische oorsprong, 29 % Roemeens/Moldavisch en 23 % Oekraïens.
De afgelopen twintig jaar is Transnistrië een soort economisch Wilde Westen geweest, Moldavische wetten werden niet toegepast en smokkel tierde welig. De economie raakte gedomineerd door één bedrijf, “Sheriff”, opgericht door twee voormalige KGB-officieren (in de voormalige Sovjet Unie regeert de spreuk “Eens een KGB-er, altijd een KGB-er”). Door corruptie en politieke beïnvloeding kon “Sheriff“ monopolies opbouwen in belangrijke takken van industrie en handel en hoefde het weinig belastingen en invoerheffingen te betalen. Deze economische macht bracht ook de nodige politieke invloed.
Na Ruslands invasie sloot Oekraïne de grens met Transnistrië waardoor de handel met Rusland instortte. De regio is nu geheel afhankelijk van de land-, spoor- en luchtverbindingen via Moldavië.
Moldavië, dat sinds 2022 kandidaat-lid van de Europese Unie is, lijkt deze situatie te gebruiken om zijn wetgeving steeds meer ook in Transnistrië te laten gelden. Sinds kort moeten Transnistrische importeurs invoerrechten betalen en binnenkort zal er ook BTW geïnd gaan worden alsook accijnzen op benzine, alcohol en tabak.
De politieke machtsverhoudingen in Transnistrië zijn niet eenduidig. Aan de ene kant zijn er de traditioneel op Moskou gerichte krachten, aan de andere kant bedrijven als “Sheriff” die er economisch belang bij hebben om voordelig te kunnen exporteren. Daartoe biedt het vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Moldavië goede mogelijkheden. 70 procent van de Transnistrische export zou inmiddels naar de EU gaan.
De Moldavische autoriteiten zijn optimistisch over de mogelijkheid om Transnistrïe de komende jaren zonder geweld in Moldavië te integreren. Het gerenommeerde “Institute for the Study of War” (ISW) waarschuwt echter dat Moskou het Transnistrische hulpverzoek goed genoteerd heeft. Het Kremlin kan het op elk moment als aanleiding gebruiken voor alle mogelijke hybride destabiliseringsactiviteiten, zoals het ook tegen Oekraïne heeft gedaan.
Niet vergeten moet ook worden dat het Kremlin nooit het idee heeft opgegeven om vanuit het bezette Oekraïense gebied rond Kherson via Odessa door te stoten naar Transnistrië om zo Oekraïne geheel van de Zwarte Zee af te sluiten. Een belangrijke reden voor het Westen om de ontwikkelingen rond Transnistrië nauwgezet te blijven volgen.