Ga lezen jonguh!

Je kon er de afgelopen dagen niet omheen in de media: het is dramatisch gesteld met het leesvaardigheidsniveau en het leesplezier van Nederlandse jongeren. Dat blijkt althans uit het driejaarlijkse Pisa-onderzoek. En dus lezen we overal op internet en in de kranten weer allerlei artikelen over mogelijke oorzaken en een reeks aan oplossingen om het leesniveau op te krikken.

De uitkomsten van het Pisa-onderzoek zijn niet zo schokkend, althans: we weten al jaren dat het niet goed gesteld is met het leesniveau van Nederlandse leerlingen. Ook drie jaar geleden schreeuwde iedereen moord en brand over het leesniveau van de jeugd naar aanleiding van dat Pisa-onderzoek. Wat is er sindsdien gebeurd om dit probleem aan te pakken? Natuurlijk zijn er in heel Nederland allerlei goede initiatieven om leerlingen meer aan het lezen te krijgen, maar blijkbaar werpt dat dus niet voldoende z’n vruchten af. Het lijkt eerder symptoombestrijding dan dat de kern wordt aangepakt.

Ik ben docent Nederlands en ook ik breek mijn hoofd over dit complexe vraagstuk. Hoe kunnen we de leesvaardigheid verbeteren en het leesplezier verhogen? Niet door het leuker te maken (want ‘leuk’ is een vies woord in het onderwijs… helaas), maar hoe dan wel? Wat in ieder geval niet werkt, is om leerlingen na het lezen van een pakkende tekst, dood te gooien met tientallen vragen over structuur, tekstverbanden en signaalwoorden. En dat is helaas wel de dagelijkse praktijk. Sla een willekeurige methode Nederlands open of bekijk de eindexamens Nederlands van afgelopen jaren… daar word ik over het algemeen niet echt vrolijk van.

De nadruk in het vak Nederlands ligt steeds meer op leesvaardigheid, omdat het eindexamen daar volledig uit bestaat (bij havo en vwo). 50% van het eindcijfer wordt bepaald door het eindexamen, waardoor scholen de overige 50% vaak voor een (groot) deel ook invullen met leesvaardigheid. Scholen worden immers beoordeeld op eindexamenresultaten en afgestraft als deze slecht zijn. Paradoxaal genoeg besteden we dus steeds meer tijd aan lezen in de klas, maar wordt het leesniveau eerder slechter dan beter. Wordt het dan niet eens tijd om de inhoud van het vak Nederlands en het eindexamen drastisch te veranderen? Dat er op dit moment een groot tekort is aan studenten en docenten Nederlands, kan ik mijn ogen niet los worden gezien van de manier waarop het vak op de middelbare school wordt ingevuld en geëxamineerd.

Een mogelijke oorzaak van het lage leesniveau werd door Erik Meester – docent Pedagogische Wetenschappen – in dit artikel in de NRC geopperd. Hij stelt dat een tekst pas begrepen kan worden als leerlingen voldoende woordenschat en kennis over het onderwerp hebben. Je hebt algemene kennis nodig om de teksten te kunnen begrijpen. Daar ben ik het volledig mee eens. De vraag is alleen, hoe? Daarnaast denk ik dat er nog een andere oorzaak is, die ik nergens teruglees: de korte spanningsboog van leerlingen. Ik weet dat ik nu klink als een oude zeur, maar de mobiele telefoon heeft er denk ik echt voor gezorgd dat de spanningsboog van leerlingen alleen maar korter is geworden. Een tekst langer dan 3 alinea’s is in de ogen van mijn leerlingen een héle lange tekst. Langer dan 10 minuten op 1 tekst focussen is veel gevraagd. En dan moet het ergste nog beginnen: het beantwoorden van ál die vragen.

Wil je het leesniveau en -plezier verbeteren en verhogen, dan moet er dus iets gedaan worden aan de algemene kennis van leerlingen en hun korte spanningsboog. Een tekst écht begrijpen is het begin van tekstbegrip. Dat begrip hoef je niet per se te toetsen aan de hand van vragen, maar dat kan ook bijvoorbeeld met een goede discussie. Of je hiermee de kern van het probleem te pakken hebt, weet ik niet. Maar we moeten iets. Of misschien juist wel niet. We geven altijd af op jongere generaties en wat heeft dat ooit opgeleverd? Daar zullen vast ook veel artikelen over zijn geschreven. Artikelen die in ieder geval niet worden gelezen door….. Juist!