Fundamentalisten schaden de samenleving

Oneliners winnen het te gemakkelijk van de nuance in het open gesprek.

Ik ben van mening dat Lale Gül met haar nieuwe boek ‘ik ben vrij’, laat zien dat ze een goede ontwikkeling heeft doorgemaakt. Was er in haar eerste boek, ‘Ik ga leven’, nog sprake van een soms wat puberale en platte schrijfstijl, haar nieuwe boek getuigt van reflectie en van twijfel, met een onderbouwing van de standpunten die ze inneemt.

Ikzelf heb ook het nodige meegekregen van de invloed die religie op het leven van mensen kan hebben. Geboren in een groot gezin in het Vlaanderen van de jaren vijftig van de vorige eeuw, met drie tante nonnen en twee nonkels die pater missionaris waren, en mijn mooie naam te danken aan het Sint Raphael instituut, werden religieuze principes met de paplepel ingegoten. Mijn moeder ging dagelijks met een hoofddoek op naar de kerk en ik was tot mijn dertiende misdienaar. De pastoor bracht ons maandelijks een bezoek en genoot dan van een borrel en een sigaar.

In mijn puberteit maakte ik gelukkig de bevrijdende vernieuwing in de katholieke kerk mee. De dogmatiek maakte plaats voor meer samenspraak en meer humanistische uitgangspunten. Paus Johannes XXIII gaf mede richting aan een modernere beleving van het geloof, maar dit leidde voor een aantal mensen ook tot het zich afkeren van de kerk.

Ondanks de ontkerkelijking zou ik elke strenge religie of levensbeschouwelijke stroming een dergelijke verlichtingsbeweging toewensen. Wanneer de nadruk op dogmatiek vanuit de geestelijkheid en de bijpassende cultuur op de mensen zo groot is dat de individuele speelruimte in ontwikkeling en vrijheid tot een minimum wordt beperkt, dan werkt dit verstikkend op persoonlijke levensvreugd en samenlevingsmogelijkheden. Riten, dreigingen en straffen, zoals besnijdenis van vrouwen, zweepslagen, hel en verdoemenis, ongelijkheid van man en vrouw, opsluiting, uitsluiting, geven een onaanvaardbare beperking van de ontwikkelingspotentie en samenlevingsvormen.

Dat laat onverlet dat ik vind dat iedereen mag geloven in wie of wat hij of zij wil, en hier op eigen wijze vorm aan mag geven, mits het anderen of de samenleving niet schaadt. En dat is wat fundamentalistische religies en culturen nu juist wel doen. Het gaat hier niet alleen om fundamentalistische takken van de islam, zoals IS, taliban of Hamas, of orthodox jodendom, maar om alle strikte ideologieën die mensen indoctrineren. Denk maar aan Rusland onder Poetin, Hongarije onder Orbán, Noord-Korea onder Kim Jong-un, en straks Nederland onder Wilders.

Daarom kies ik voor de sociale democratie, een open en vrij Europa, en daarom bepleit ik vooral het vrije woord. En heb ik bedenkingen bij symbolen en religieuze uitingen in de openbare ruimte en verzuild godsdienstig onderwijs. Ik vrees dat in de confrontatie van totalitaire dogmatiek met het vrije woord het vrije woord het onderspit delft. Oneliners winnen het te gemakkelijk van de nuance in het open gesprek, en we hebben genoeg voorbeelden in het heden en de geschiedenis die laten zien waar dat toe kan leiden.