Frans Timmermans tegenover Geert Wilders, seizoen 2
Het is aantrekkelijk te denken dat het vanzelf voorbijgaat.
Populisten kennen geen dilemma’s. Het oplossen van problemen is in hun ogen nooit lastig. Terwijl iedereen die leiding geeft het verschijnsel kent dat elke oplossing die je bedenkt een nieuw probleem veroorzaakt, doen populisten daar niet aan. Met de vuist op tafel slaan, dat is het enige dat nodig is. En wie dat niet durft is laf.
In de praktijk heeft dat met de vuist op tafel slaan alleen maar als effect dat je al snel in je eentje achterblijft en de tafel het begeeft als je er toch mee door blijft gaan. De eerste voorbeelden dienen zich al aan. PVV-minister Faber die zogezegd haar poot stijf houdt, ontdekt dat ze zo haar been breekt. Vicepremier Agema - ook PVV - bond haastig in toen gevraagd werd of ze gehate winstjagers - private equity - in de zorg ging aanpakken zoals ze beloofd had. PVV-minister Madlener deinst terug om de fatbikes keihard aan te pakken en bepleit een individuele aanpak: handhaving. Terwijl iedereen weet dat fatbikes een probleem vormen omdat handhaving niet werkt.
Ik las begin deze zomer Duidelijkheid van Tom Jan Meeus en ik kan iedereen aanraden dat ook te doen. Hij geeft een heldere analyse van het populisme dat Den Haag beheerst en zich niet beperkt tot PVV en consorten. De titel slaat op een nieuwe vorm van communicatie die in Nederland is ingezet door Pim Fortuyn, de eerste politicus die via talkshows de macht wist te veroveren. Alles wordt versimpeld. Het eerste slachtoffer van versimpeling is het dilemma, al snel gevolgd door het tweede: het compromis. Met uiteindelijk als gevolg onbestuurbaarheid.
Voor de mensen die met ‘haha, zie je wel’ denken dat het populisme/probleem zichzelf zo oplost, dat de kiezers er vanzelf wel achterkomen dat het zo allemaal niet werkt, heeft Meeus een leerzame boodschap: populisme gedijt bij chaos. De chaos die ze veroorzaken kan hun populariteit vergroten, het afbreken van de democratie versterkt de afkeer van de democratie. Iedereen die denkt dat het straks wel afgelopen zal zijn met de PVV als het kabinet valt moet zich daar op voorbereiden.
Het is aantrekkelijk te denken dat het vanzelf voorbijgaat. Zeker voor mensen die geloven in vooruitgang en daarom menen dat het onvermijdelijk is dat de PVV-kiezer uiteindelijk inziet dat het niet werkt. De praktijk wijst anders uit. De chaos waar populisten in gedijen leidt uiteindelijk tot echte oorlog, leert de geschiedenis keer op keer. Ook al is dat iedere keer weer onvoorstelbaar.
Natuurlijk valt dat tegen te gaan. Kijk naar de Verenigde Staten waar Kamala Harris plots Trump in het nauw brengt. En dat is niet speciaal aan Harris te danken. Of naar Frankrijk waar een monsterverbond van links tot ieders verrassing als grootste wist te eindigen, zonder charismatische leider. Of in het Verenigd Koninkrijk waar niet alleen Labour met de wat saaie Starmer won maar een enorme protestbeweging, in combinatie met doortastend optreden van de regering, in korte tijd de extreemrechtse hordes van straat wist te verjagen.
Ik raak er steeds meer van overtuigd dat links in Nederland afgelopen november heeft zitten slapen. De VVD wilde de verkiezingen over migratie laten gaan. Links dacht daar trappen we niet in en wilde het over bestaanszekerheid hebben en klimaat. Met als gevolg dat de grootste, alles verbindende factor onder democratische kiezers - de afkeer van populisten - onbenut bleef. Ja, dat kwam natuurlijk ook door de rol van Pieter Omtzigt. En andere factoren. Je ziet, ik wil het niet versimpelen maar doe het toch anders wordt dit verhaal te ingewikkeld.
De reactie op populisme is dat het over de inhoud moet gaan. Daar kun je natuurlijk geen nee tegen zeggen. Ik las daarom het boekje van Frans Timmermans ‘Nederland is van ons allemaal’, dat grotendeels bestaat uit een lezing die hij eerder dit jaar hield. Hij waarschuwt voor de gevaren van extreemrechts en zet uiteen wat hij zou willen bereiken. Dat is niet zo opwindend maar vermoedelijk wel wat veel mensen willen. Zelfs mensen die op de PVV hebben gestemd.
Zijn probleem is misschien dat hij de kiezers daarvan wil overtuigen. De vraag is of ze het echt willen weten of gewoon liever geloven. Of liever gezegd aan wie ze hun toekomst durven toevertrouwen. Bij Biden ging dat niet omdat de toekomst bij hem zelfs fysiek afwezig was.
Nederland heeft geen Kamala Harris dus Timmermans zal zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Baard eraf, net als een paar kilo’s, geen driedelige pakken meer en in de speeches wat meer namens de partij en de kiezer praten en wat minder namens Frans Timmermans. Want ondanks al zijn tekortkomingen is Timmermans waarschijnlijk de enige in de oppositie die Wilders echt aankan. En zeker zijn spartelende ministers. De camera’s staan klaar.
En de inhoud dan? Het linkse front stelde wat gemeenschappelijke doelen op en liet de rest achterwege. Daar maken we na de verkiezingen wel ruzie over, zeiden ze. Kamala Harris blinkt uit in vaagheid als het gaat om beleid. Het maakt de enthousiaste kiezer niet uit. Die zit kennelijk toch niet te wachten op duidelijkheid. Op een punt na: geen toekomst met Trump. En ze hebben volkomen gelijk.