Fout in de nieuwe Koude Oorlog?

Mei 2025. Ik moet verschijnen voor een Europese rechtbank. Deze rechtbank behandelt zaken die te maken hebben met de in 2023 uitgebroken Tweede Koude Oorlog (TKO) tussen China en de VS. De oorlog is nog in volle gang maar de Europese overheid wil voorkomen dat ondermijnende krachten de Alliantie tussen Europa en de VS verzwakken. De aanklacht luidt: ‘ernstige verdenking van staatsondermijnende activiteiten met inbegrip van activiteiten gericht tegen de Alliantie met de VS’. In het concrete geval had ik op de opiniesite joop.nl gepleit voor een vreedzame dialoog met China en af te zien van een nieuwe Koude Oorlog die de wereldvrede en de strijd tegen klimaatverandering ernstig in gevaar zou brengen. Om mijn standpunt kracht bij te zetten, hield ik een éénpersoonsdemonstratie voor het vernieuwde gebouw van de Tweede Kamer waarna ik een nacht in een politiecel belandde. Op social media ging het bericht dat ik tot de foute Europeanen behoorde die een langdurige staf verdient. De universiteit schrapte mijn naam uit het academische register.

Het zou zo maar kunnen.

Terug naar 2021. Zowel het Westen als China doet er van alles aan om de verhoudingen op de spits te drijven. Het gesloten westers georiënteerde Geopolitiek Advies Complex van wetenschappers, consultants en opinieleiders suggereert al enkele jaren dat een nieuwe Koude Oorlog komende is. Afgelopen week sprak president Biden op basis van de Taiwan Relations Act uit 1979 zijn steun uit aan Taiwan bij een mogelijke inlijving door China.  Hij noemde daarbij ook de nieuwe koude oorlog, zij het op een dubbelzinnige manier. Hij zei in een ontmoeting met de pers: ‘ That’s why you hear people saying Biden wants to start a new cold war with China. I don’t want a cold war with China. ’ De formulering over het ‘niet-willen’ is bedenkelijk want de onderliggende logica is: Als China Taiwan aanvalt is dat opnieuw een teken van de nieuwe Koude Oorlog. Een geluid dat vooral in de Westerse media te horen valt.

Is er een alternatief denkbaar voor het verder (momenteel retorisch) afkondigen van een Koude Oorlog strategie door de grootmachten? De voorstanders van zo’n alternatief wordt bij voorbaat al naïviteit verweten. Immers de gevaren zijn evident en de wereld is ernstig in verwarring. China muilkorft Hongkong, vernedert Tibetanen, pleegt genocide op de Oeigoeren, beperkt de vrijheid van kunstenaars en journalisten, ontneemt Afrika zijn grondstoffen, wil de heerschappij over de Zuid-Chinese Zee en legt een politiek disciplinerende nieuwe zijderoute aan richting Europa (de Belt and Road Initiative). Het Westen blijft maar uitgaan van zijn superioriteit, kent geen andere democratie dan zijn fraudegevoelige meerpartijenstelsels, heeft via Big Tech de wereld in haar macht, en als het erop aankomt – de verdeling van vaccins tegen het coronavirus – laten ze de armere landen ver achter zich. Ook is een strijd tussen China, Rusland en de VS om de hegemonie in de ruimte op handen, niet gericht op nieuwe vormen van samenwerking maar op geopolitiek eigen belang. Handelsoorlogen? Een her-uitvinding van voormalige president Trump (die een bestorming op de volksvertegenwoordiging opjut omdat de uitslag van verkiezingen hem niet zint).

Allemaal waar en zeker verwarrend – zo hoor je dan –  maar verlies at the end niet uit het oog dat China – mede vanwege een verzwakte VS – op weg is naar een wereldoverheersing, en dat we (het Westen: VS, Europa en inmiddels ook Australië) ons daartegen moeten bewapenen.

Ook letterlijk!

Het voordeel van een Koude Oorlog is het kunnen denken in heldere beelden en tegenstellingen: wij versus zij. De eerste Koude Oorlog, beginnend na de Tweede Wereldoorlog in 1945 en eindigend bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991, werd immers gekenmerkt door herkenbare verhoudingen, zij het met een wankel (nucleair) evenwicht. Het communistisch blok rond Rusland versus het democratisch-kapitalistische Westen met de VS als kern. Een overzichtelijkheid gesymboliseerd door de Muur die dwars door het verslagen Duitsland liep. Het begrip ‘koud’ moet niet al te letterlijk genomen worden. De door de Koude Oorlog veroorzaakte ‘warme’ oorlogen in Korea en Vietnam veroorzaakten miljoenen slachtoffers en gewonden. Rusland sloeg een volksopstand in Hongarije met geweld neer in 1956, nu precies 65 jaar geleden. Het democratische Westen met de VS als initiatiefnemers maakte in 1973 in de eigen achtertuin gewelddadig een einde aan de democratisch gekozen, socialistische regering van Chili.

In het standaardwerk De Koude Oorlog van John Lewis Gaddis (2005) kunnen we kennisnemen van de risico’s van zo’n koude oorlog: onzekere toekomsten, een zinloze en geldverslindende (nucleaire) bewapening en politieke en sociale onderdrukking. Dat de schrijver concludeert dat democratische waarden (van het Westen) uiteindelijk overwonnen hebben, klinkt in 2005 nog plausibel maar verliest nu met antidemocratische, autoritair-nationalistische leiders als Trump, Bolsonaro en Orbán hun glans.

Het is nog maar de vraag of een Tweede Koude Oorlog, gebaseerd kan zijn op een heldere tegenstelling in verhoudingen en posities. De situaties zijn zeer complex. In economische opzicht haalt China de VS in als grootste economie op aarde. In militair opzicht blijven de VS nog wel de machtigste maar kleinere nucleaire staten (Israël, Pakistan, Iran?) kunnen het wankel evenwicht verstoren. Rusland laat zich gelden als een zogenaamd neutraal land maar staat economisch en politiek aan de kant van China en beschikt heimelijk over een internationaal politiek cohort cybercriminelen. Ook in technologisch en zeker in cultureel opzicht ligt het Westen nog voorop maar China is bezig met een razendsnelle inhaalrace op basis van een eigen kenniseconomie. En waarom blijft India in de beschouwingen nagenoeg buiten het algemene  beeld? Met grensconflicten met China is deze grootste democratie een machtsfactor van belang zonder dat duidelijk is welke invloed dit zal hebben op de wirwar van nieuwe Koude Oorlogverhoudingen. Het is waarschijnlijk dat bij het uitbreken van een nieuwe Koude Oorlog een warme oorlog tussen China en India het hele continent Azië zal verlammen. Ook een vredesoplossing in het Midden-Oosten zal achter de horizon verdwijnen met een steeds agressiever Israël, een verarmd en verloren Palestina achterlatend.

Het noodzakelijke alternatief voor het riskante denken in nieuwe Koude Oorlogstermen kan uitsluitend bestaan als de gewone burgers zich hierover uitspreken. Deze burgers hebben nu in de analyses totaal geen stem anders dan met de aanduiding ‘publieke opinie’. Maar dat kan en moet veranderen. Dat zij de machthebbers en geopolitieke experts tot de orde roepen en hun armzalige benaderingen doen transformeren in door creativiteit en vertrouwen gedreven dialogen. Het is opvallend dat de Koude Oorlog adepten zich geen rekenschap geven van de positie van de Verenigde Naties, dat zij de functie van vredelievende ngo’s niet in hun beschouwing betrekken en dat zij kunstenaars links laten liggen als het gaat om het verbeelden van de kracht van internationale dialogen.

De centrale vraag is: hoe trekken we als gewone mensen concreet het lot van de wereld aan. We kunnen in eigen kring beginnen de retoriek over een nieuwe koude oorlog aan de orde stellen. Door wereldburgerraden te vormen over urgente vraagstukken. Door onze politieke vertegenwoordigers te vragen of zij willen meedenken in vredelievende alternatieven zoals internationale dialogen. Door de EU- politici uit te dagen een zogenaamde Internationale Derde Weg van Vertrouwen, Creativiteit & Dialoog te gaan en niet zich te laten inlaten met onverantwoord machtsvertoon. Wat betekent het bijvoorbeeld als de NAVO exclusief de VS wordt omgebouwd tot een Europese Vredesmacht? Door de wetenschappers te vragen om deze alternatieven te onderbouwen en door consultants en opiniemakers vriendelijk te verzoeken hun geopolitieke denkluiheid van zich af te schudden en meer originaliteit en denkkracht aan de dag te leggen.

Mei 2025 Foute Europeaan zijn in de Tweede Koude Oorlog acht ik een geuzennaam. Wat ik mijzelf kwalijk neem, is de gekoesterde illusie dat je in je eentje de wereld kan verbeteren door bij jezelf te beginnen. Ik ben Greta Thunberg niet. Alleen een gezamenlijke actie heeft impact, zo liet ook Extinction Rebellion zien (totdat zij in 2023 als criminele organisatie verboden werd).