Focus op energiezekerheid en energieprijzen verdrukt klimaat- en biodiversiteitsproblematiek

Vandaag (woensdag 14 september 2022) zal het Europees Parlement stemmen over wijzigingen in de EU-Richtlijn voor hernieuwbare energie (RED). Een cruciale fase in het biomassadebat, die het lot zal bepalen van Europa’s laatste natuurlijke bossen, biodiversiteit, luchtkwaliteit en de klimaatreductiedoelen op mondiaal niveau. Weinigen beseffen dat het grootste deel (60%) van de hernieuwbare energie in Europa, afkomstig is van het verbranden van hout, dat per energie-eenheid meer CO2 uitstoot dan het verbranden van steenkool. Simpel gezegd, het verbranden van hout ondermijnt de klimaat-, bos- en natuurhersteldoelstellingen van de EU. Volgens Fenna Swart, Maarten Visschers en Johan Vollenbroekmoet dit worden stopgezet door biomassa niet langer als hernieuwbaar te definiëren in de Europese richtlijn waarmee de subsidies kunnen komen te vervallen.

Russische oorlog tegen Oekraïne heeft energiedebat op zijn kop gezet

In aanloop naar de plenaire stemming vandaag, stemde de Milieucommissie van het EU-Parlement afgelopen mei voor het eerst in om steun voor het verbranden van primaire houtachtige biomassa (hout rechtstreeks uit bossen) uit de RED te schrappen. In juli werd dit amendement door de Industriecommissie van de EU overgenomen. Dit amendement is een enorme stap in de goede richting om een einde te maken aan prikkels en subsidies voor het verbranden van alle vormen van houtachtige biomassa. Maar de Russische oorlog tegen Oekraïne heeft het energiedebat op zijn kop gezet.

Kernpunten zijn nu gericht op energiezekerheid en energieprijzen. Milieukwesties lijken hiermee opnieuw van ondergeschikt belang. Sommige Noordelijke lidstaten willen zelfs de klimaat- en biodiversiteits-wetten terugdraaien of opschorten. Dit terwijl alle EU-landen 10-40% van hun landoppervlak hebben aangewezen voor natuurbehoud in het kader van het Natura 2000-netwerk. Als ondertekenaar van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake biologische diversiteit stelt de EU duidelijk dat haar Natura 2000-netwerk moet beschermd worden en bijdragen aan de wereldwijde doelstellingen ter bescherming van de biodiversiteit.

Het belang van het Natura 2000-kader komt tot uiting in de verplichte implementatie van Natura 2000-gebieden en het bijbehorende wetgevingskader voor instandhouding – de Vogel- en Habitatrichtlijn – bij toetreding tot de EU. Biodiversiteitsbescherming is prioriteit op deze gronden en milieueffectbeoordelingen zijn vereist voor alle activiteiten die een negatief effect kunnen hebben op het ecosysteem. Helaas komt destructieve commerciële houtkap nog steeds voor in Natura 2000-beschermde gebieden in Europa.

Duurzaamheidscriteria niet voldoende om de klimaatverandering te beperken

Natuur en bosbeschermings-NGO’s, zoals het Nederlandse Comité Schone Lucht (CSL) in samenwerking met de International Coalition against Burning Biomass (ICBB), voeren al jaren campagne om te voorkomen dat regeringen het verbranden van hout meetellen voor hun klimaatdoelstellingen ‘hernieuwbare energie’. Zo vestigde ze ook de aandacht op het feit dat "duurzaam" oogsten zoals gesteld in de gepresenteerde ‘duurzaamheidscriteria’ afgelopen jaar door de EU commissie, ervoor moet zorgen dat ‘het oogstniveau onder de groeisnelheid van het bos blijft’. Maar in de praktijk blijkt dit bij lange na niet voldoende om de klimaatverandering en het biodiversiteitsverlies te beperken.

Met de bossen is het slecht gesteld. Hoewel het bosareaal in kwantiteit toeneemt, neemt de kwaliteit drastisch af. Natuurlijke bossen en oerbossen verdwijnen en slechts 15% van de Europese bossen telt een goede biodiversiteit. Houtverbranding voor energie, zoals gebeurt in biomassacentrales zou het Russische gas kunnen vervangen aldus Eurocommissaris Klimaat, Frans Timmermans. Maar voor vervanging van 10% Russisch gas hebben we 60% meer biomassa nodig (boskap en verbranding). Tevens waarschuwde het Intergouvernementeel Panel voor Klimaatverandering (IPCC) reeds dat biomassa niet als koolstofneutraal kan worden beschouwd.

Biomassa nooit bedoeld als fundament Europese groene energiestrategie

Uit recent onderzoek van het Environmental Investigations Agency, waarover de New York Times afgelopen week verslag deed, blijkt opnieuw hoe subsidies voor het kappen en verbranden van bosbiomassa ertoe leiden dat enkele van de laatste oerbossen van Europa tot houtpellets worden verruïneerd. Het verbranden van hout was echter nooit bedoeld om als fundament te fungeren van de Europese groene energiestrategie. Toen Brussel, meer dan tien jaar geleden, besloot houtverbranding als ‘hernieuwbaar’ te definiëren in de Europese richtlijn, en dus in aanmerking kwam voor subsidies, werd het gezien als kortetermijnstrategie om woningen en energiecentrales weg te halen van kolen en gas.

Die subsidies zorgden echter voor een dusdanig overspannen markt en schaalvergroting, dat biomassaverbranding momenteel - met ruim 60% - de grootste energiebron van Europa is, ver voor wind en zon. Deze ‘koolstofhoudende biobrandstof’ wordt als schoon geclassificeerd en helpt landen om hun doelstellingen op het gebied van groene energie te halen. De markt voor houtpellets als biobrandstof groeit snel en was in 2020 wereldwijd al goed voor een omzet van vijftig miljard dollar. Pelletbedrijven die naar de EU importeren, worden onder meer vertegenwoordigd door de United States Industrial Pellet Association, die zich onlangs nog inspande om een voorstel van de EU Milieucommissie te blokkeren die opriep te stoppen met het kappen van 's werelds laatste oerbossen voor biomassa.

Uitstoot neemt niet af maar schrikbarend toe

De uitstoot van kooldioxide door de verbranding van houtachtige biomassa in de EU bedraagt momenteel meer dan 400 miljoen ton per jaar. Het equivalent van het optellen van de totale uitstoot van een land zoals Frankrijk of Italië. Anders gezegd, hoe erg de branden in Europa deze zomer ook zijn geweest, het verbranden van hout voor energie stoot ongeveer 20 keer meer koolstofdioxide per jaar uit. Toch kent het huidige, officiële EU-beleid biomassa een waarde van 'nul'-uitstoot toe.

Waarom hernieuwbare energie strategie kiezen die klimaatverandering verergert?

Vraag is welk belang Brussel dient? Naar wie wordt geluisterd? Naar de energie-industrie die hun gegarandeerde winst via de biomassasubsidies de komende tien jaar gecontinueerd wil zien? Naar de bosbouwlobby uit de Noordelijke lidstaten (Baltische staten en Scandinavië) die hun vrijbrief voor bosbouw-’management’ gewaarborgd wil zien, in ruil voor steun aan de klimaatambities van Frans Timmermans? Of naar de natuur- en bosbeschermings-NGO’s.

Onze nieuwe minister Jetten luisterde en besloot, mede na de petitieoverhandiging met een oproep namens meer dan driehonderduizend Nederlanders en Europeanen, afgelopen voorjaar tot onmiddellijke stopzetting van nieuwe biomassasubsidies. Hoewel deze stap grotendeels symbolisch van waarde is (de grote bulk van de subsidies betreft de bestaande en doorlopende biomassacontracten), betekende dit wel een eerste erkenning vanuit regeringszijde dat biomassaverbranding niet duurzaam en niet hernieuwbaar is.

De centrale vraag blijft dus: waarom zou Brussel Nederland niet volgen maar doorgaan met het subsidiëren en promoten van een technologie voor hernieuwbare energie die de klimaatverandering verergert?

Dr. Fenna Swart, voorzitter Comite Schone Lucht, Lid International Coalition against Burning Biomass (ICBB) 
Drs. Maarten Visschers, bestuurslid Leefmilieu, Lid ICBB 
Drs. Johan Vollenbroek, voorzitter Mobilisation for the Environment