Finnen samen sterk vanwege dreiging Rusland

In Finland grenst ‘Brussel’ aan ‘Moskou’. EU-lid Finland en Rusland delen een bijna 1300 kilometer lange grens en een voortdurend verslechterende verstandhouding. Tekenend is de recente waarschuwing van de Russische president Poetin dat hij moeite heeft met het Finse NAVO-lidmaatschap en het voortdurend sluiten en openen van grensposten door de Finnen. De deze week beklonken defensiesamenwerking tussen Helsinki en Washington zet de verhoudingen verder op scherp.

De vrees van de Finnen voor de machtige buurman is niet nieuw. Tijdens een boottocht tien jaar geleden over het Päijännemeer met collega-journalisten bij ondergaande zon op een warme avond begonnen collega’s ongevraagd over de rol van Rusland. ‘Jullie denken dat de Koude Oorlog voorbij is,’ stelde een van hen. ‘Wij hebben dat gevoel niet’. Bij een bezoek aan de krant Keskisuomalainenc (Keski-Suomi betekent Midden-Finland) vertelden collega’s ‘op alles voorbereid te zijn’. Een lerares geschiedenis op een middelbare school maakte zich ‘grote, grote zorgen.’ Toen al.

De Finnen hebben recht van spreken als het om een Russische dreiging gaat. Voor de kust van Helsinki ligt de vesting Suomenlinn, gebouwd door Zweden vanaf 1748, toen Finland nog onderdeel was van het Zweedse koninkrijk. De vesting was nodig nadat Peter de Grote met de oprichting van Sint-Petersburg en Kronsjtadt zijn positie aan de Oostzee versterkte.

Begin negentiende eeuw liep het slechter af voor de Finnen. Rusland viel aan en Zweden moest onder andere Finland en delen van Lapland afstaan aan Rusland. Nadat Finland zes eeuwen onderdeel was geweest van het Zweedse koninkrijk, ging het deel uitmaken van Rusland. De Oespenski-kathedraal in Helsinki is de grootste Russisch-orthodoxe kathedraal van West- en Noord-Europa. Midden op het Senaatsplein in Helsinki aan de voet van de imposante Dom staat een standbeeld van tsaar Alexander II die uitkijkt over de haven. Alexander werd in Finland ‘de goede tsaar’ genoemd omdat hij Finland een zekere mate van autonomie gunde. In 1917, na de Russische revolutie, werd Finland zelfstandig.

Tot halverwege de vorige eeuw, toen de Sovjet-Unie territoriale eisen begon te stellen, wat uitliep op de Winteroorlog. De oorlog ontstond door de Sovjet-eis om een deel van het Finse grondgebied af te staan om Sint-Petersburg te beschermen. Finland weigerde en het Rode Leger opende de aanval. Finland bood echter felle weerstand en wist de Sovjets lang tegen te houden in de winterse omstandigheden. Uiteindelijk moest Finland een deel van zijn land opgeven in ruil voor vrede,.

Na de Tweede Wereldoorlog nam Finland een tussenpositie in tussen de NAVO en het Warschau-pact. De uitdrukking Finlandisering werd geboren. ‘De kunst van buigen naar het oosten zonder het westen het achterwerk te laten zien’, zo beschreef cartoonist Kari Suomalainen het buitenlandbeleid van Finland. Finland hield Rusland op afstand maar was ondertussen in voortdurende staat van militaire paraatheid.

Hoeveel zorgen de Finnen zich ook maken, ze vertrouwen op de onderlinge samenwerking en saamhorigheid. Ze staan al jaren in de top vijf van gelukkigste volken. Dat komt voort uit een sterk vertrouwen, in de eerste plaats bij inwoners onder elkaar maar ook tegenover de overheid.

Kenmerkend voor de Finse geografie zijn een ruig landschap en een nietsontziende winter. In dit deel van Europa hadden mensen niet de luxe om over onbelangrijke dingen te praten. Ze worden zo weinig door de natuur verwend dat ze op elkaar moeten kunnen bouwen. Ze zoeken elkaar niet op voor een picknick maar om samen de ingesneeuwde huizen uit te graven. En de winter is nooit ver. Ook hoogzomer staan in het Esplanade Park Helsinki de kramen met dikke gebreide truien en bontlaarzen.

De saamhorigheid blijkt uit de saunacultuur. Officieel zijn er in Finland drie miljoen sauna’s, dus ongeveer één op elke twee Finnen, die een belangrijke sociale functie hebben. Gesprekken met onbekenden die je elders niet zou voeren, voer je in de sauna.

De uitstekende kwaliteit van het onderwijs is een andere verklaring voor het geluksgevoel van de Finnen. Het onderwijs wordt gerekend tot een van de beste onderwijsvormen ter wereld dankzij onder andere dankzij goed opgeleide leerkrachten en kleine groepen. Bijles bestaat niet. Leerlingen die het minder goed doen, worden bijgespijkerd door de eigen leerkrachten om te voorkomen dat er te grote verschillen ontstaan en te zorgen dat zoveel mogelijk kinderen goed scoren. Dat lukt aardig in Finland.

Het verkleinen van inkomensverschillen is een belangrijke doelstelling van de overheid. Een groot aantal inwoners kan aanspraak maken op collectieve voorzieningen. Kinderopvang is goed en betaalbaar.

Behalve vertrouwen in elkaar hebben de Finnen ook vertrouwen in de overheid. De belastingmoraal is hoog en zwart werk zou amper bestaan. Nog een reden voor het Finse geluk: de uitgestrekte bossen waar de Finnen elkaar de ruimte gunnen.

Gelukkige Finnen. Je zou je het op het eerste gezicht niet zeggen en de Finnen lopen er in ieder geval niet mee te koop. Wie het imposante, in nationaal-romantische stijl gebouwde hoofdstation van Helsinki uitloopt ziet meteen mannen met doodshoofden, dolken en draken, niet alleen op zwarte shirts maar ook getatoeëerd op armen en in nekken. Neem daarbij het hoge zelfmoordcijfer en het grote aantal depressies en je vraagt je af waar het geluk vandaan komt.

Aan de Finnen zelf kun je het beter niet voorleggen want die doen er doorgaans het zwijgen toe. Of antwoorden met een grap: hoe zie je het verschil tussen een extraverte en een introverte Fin? De eerste kijkt naar de schoenen van een ander, de tweede naar zijn eigen schoenen.

Ook bij de laatste verkiezingen etaleerden de Finnen niet meteen een geluksgevoel. De verkiezingen werden verloren door de jonge premier Sanna Marin, van de sociaal-democraten. Een deel van de kiezers stoorde zich aan de strapatsen van de jongste vrouwelijke premier ooit: beelden van een frivool feest waar ze danste en zong, foto’s in een blazer zonder bloes. Premieronwaardig!

Er speelden andere zaken die rechts-populistische partijen in de kaart speelden. Zoals de bemoeizucht van de EU, onder andere met de Finse bosbouw. Behalve een toevluchtsoord is bos ook economisch belangrijk. Bijna eenvijfde van de Finse uitvoer bestaat uit producten uit de bosbouw. En dan wil de EU bomenkap aan banden leggen, nota bene in het land met de meeste bossen van heel Europa en meer kennis van bosbeheer dan enig ander.

Ander heikel punt: de toegenomen migratie in een land dat lang weinig met migranten te maken had gehad. In 2022 kwamen er zo’n vijftigduizend migranten naar Finland, meer dan voldoende voor rechts-populistische partijen voor maatregelen tegen migratie en het streven naar een absoluut mininum.

Minder voor de hand liggende punten die rechts in de kaart speelden zijn de hoge Finse staatsschuld en de noodzaak bezuinigingen door te voeren. Bovendien hapert de economie, hoewel de werkloosheid laag blijft.

Om het allemaal nog heviger te maken: op het gebied van architectuur en design speelt Finland een minder grote rol en zijn technologische voorspring (Nokia!) is het kwijt. Als we op een station informeren naar treintijden pakt de lokettist een spoorboekje in plaats van op zijn scherm te kijken.

Zo gewoon is het geluk niet meer.