Fahrenheit 11/9 van Michael Moore gaat ook over Nederland

De grootste verrassing van Fahrenheit 11/9 is dat de film eigenlijk niet over Trump gaat. Terwijl Michael Moore zijn nieuwe film toch had aangekondigd als het begin van het einde van het tijdperk Trump.

Ja, Trump is vaak in beeld en Moore zou Moore niet zijn als hij hem niet met alle mogelijke middelen te kijk zou zetten. Zo is er een reeks fragmenten achter elkaar gemonteerd waarmee hij suggereert dat Trump een incestueuze relatie met zijn dochter Ivanka wenst. Dat voelt ongemakkelijk en onheus. Zoiets doe je niet. Probleem is alleen dat Trump het zelf meermalen gezegd heeft. Moore heeft die fragmenten alleen in de juiste volgorde geplaatst. Dat is ook een kenmerk van Trump, hij is van zichzelf erger dan al zijn critici beweren. Iedere parodie die je van hem maakt, overtreft hij zelf.

Trump is zo bezien de belichaming van de shock-doctrine, de theorie van Naomi Klein dat crises geschapen worden om de bevolking murw te krijgen en vervolgens allerlei maatregelen door te voeren die anders niet gelukt waren. Daar is Trump niet uniek in. In Nederland bijvoorbeeld is dat de rol van hulpklaas Dijkhoff. Hij doet bij de opening van het parlementaire jaar weerzinwekkende voorstellen waar iedereen terecht over valt – shock, shock – zodat de aandacht wordt afgeleid van het afschaffen van de dividendbelasting, een kwestie waar het kabinet over zou moeten vallen.

Dat is de andere verrassing van Moore’s documentaire, hoe vaak de vergelijking met Nederland zich opdringt ook al gaat het louter over de Amerikaanse werkelijkheid. We hebben natuurlijk ook onze eigen mini-Trumps waar de media al net zo verslaafd aan zijn. Met als verschil dat de Amerikaanse media zich aanzienlijk kritischer opstellen. Wat opvallend genoeg door de Nederlandse journalisten weer zeer gewaardeerd wordt. Zoals boerenjongens opkijken tegen echte cowboys maar zelf nooit van het erf komen.

Sommige vergelijkingen gaan één op één op. Zo zijn het in de VS ook de onderwijzers en docenten die het sociale verzet leiden met gedurfde stakingen. En de manier waarop Moore pijnlijk toont dat Obama zijn kiezers laat vallen, doet denken aan wat Diederik Samsom, ooit toch echt de populairste politicus op links, zijn electoraat aan heeft gedaan. Ja, Amerika is in veel anders maar hoe groot de invloed van het kapitaal op de politiek ook hier is, weten we van de dividendbelasting.

Moore onthult een geheim. De Verenigde Staten worden gezien als een rechts land maar de bevolking is in meerderheid links. Hij toont dat aan met allerlei marktonderzoek. Een snelle scan van de enquêteresultaten bij Maurice de Hond, die van alle peilers het meest rechtse publiek lijkt te hebben, laat iets soortgelijks zien. Ruime meerderheden Nederlandse ondervraagden keuren Trump af, weten dat klimaatverandering door de mens wordt veroorzaakt, zijn tegen een immigratiestop en willen meer vluchtelingen opvangen dan de regering. Betaalbare gezondheidszorg en bescherming van de sociale zekerheid worden het vaakst genoemd als bepalend voor het eigen kiesgedrag.

Een linkse bevolking met een rechtse regering. Hoe kan dat? Dat is de vraag waar het bij Michael Moore in zijn film echt om gaat. De persoon Trump zelf vindt hij niet zo interessant. Trump is voor hem slechts het onvermijdelijke resultaat van een systeem dat niet deugt. Dat systeem is de manier waarop de democratie is vormgegeven. In de film komt Timothy Snyder aan het woord, die het waarschuwingsboek Over Tirannie schreef. We denken dat we in een democratisch land leven maar in werkelijkheid zijn we nog steeds bezig democratisch te worden, legt hij uit. Democratie is een streven, geen status quo.

Dat is de kern van Fahrenheit 11/9. Het is een gloedvol betoog voor echte democratie in een wereld waarin de politiek steeds meer op Facebook is gaan lijken. Je liket hier en daar wat maar hebt verder geen idee hoe het werkt of van wie het is, laat staan er enige zeggenschap over. Moore roept zijn kijkers op politiek actief te worden, zich in te zetten en vooral te gaan stemmen. Het is een call to action.

Treffend is dat zijn film bij IMDb slechts 5,4 punten krijgt, een overduidelijk veel te lage rating want Moore is een begenadigd filmmaker en ook Fahrenheit 11/9 is een staaltje cinema dat zelden vertoond wordt. Wie op de comments klikt, ziet hoe het komt. De film krijgt afwisselend 10 sterren of 1 ster van de stemmers. Daartussen zit amper iets. Moet je dan ook op 10 sterren klikken om het onrecht te bestrijden? Die vraag komt dicht bij het ongemakkelijke gevoel waarmee de kijker wordt achtergelaten: om het slecht functionerende systeem te veranderen moet je er aan mee doen. Dat hebben de Trump-kiezers vooralsnog beter begrepen dan zijn tegenstanders. De film is een dappere poging daar verandering in te brengen.