Extreemrechts gaat met linkse idealen aan de haal

Appropriation , binnen de beeldende kunst is dat het ‘toe-eigenen’ van objecten, beelden, of zelfs een complete stijl. Plat gezegd: beter goed gepikt dan slecht bedacht.

Het begon in 1917 met de Fountain, het beroemde door Marcel Duchamp tot kunst verheven urinoir. 45 jaar later deed Andy Warhol het kunstje nog eens dunnetjes over met zijn ondertussen niet minder beroemde Campbell soepblikje. In de tussenliggende tijd en ver daarna, was en bleef appropriation een belangrijk element binnen de moderne beeldende kunst.

Maar ook daarbuiten werd het dat, want luttele jaren na Duchamps Fountain was appropriation al herkenbaar in de politiek, met de toe-eigening van linkse ideologie door extreemrechts. In dit artikel drie voorbeelden daarvan. Zeer uiteenlopende voorbeelden, maar zeker niet zonder connectie.

Antikapitalisme Wat is typerender voor socialisme dan antikapitalisme? Erg weinig. Toch was de Sturm Abteilung (SA), de militie van Hitlers NSDAP, er als de kippen bij om zich het antikapitalisme toe te eigenen. Dat betekende niet dat de SA het marxisme omarmde, maar Hitler had hoe dan ook zware bedenkingen over de opstelling van zijn vechtjassen.

In feite had Hitler geen enkele boodschap aan wat voor vorm van antikapitalisme dan ook, marxistisch of anti-marxistisch. OK, aanvankelijk speelde hij het met antisemitisme doordrenkte antikapitalisme van de SA een tijdje mee, omdat het stemmen van arbeiders trok. Toen hij overeenkomsten sloot met Duitse ondernemingen als I.G. Farben was dat echter voltooid verleden tijd.

De geschiedenis is bekend. Tussen 30 juni en 2 juli 1934, rekende Hitler tijdens ‘de Nacht van de Lange Messen’, genadeloos af met tegenstrevers binnen de NSDAP, met als primair doelwit de in zijn ogen veel te populaire SA-leider Ernst Röhm.

Daarmee behoorde het antikapitalisme van de SA echter niet voor altijd tot het verleden, want na WOII greep extreemrechts er vaak op terug. Het in 1968 door de Fransman Alain de Benoist opgerichte Nouvelle Droite (‘nieuw rechts’), combineerde racisme en andere specifiek extreemrechtse narigheden met het als links bekend staande antikapitalisme. Precies zoals de SA dat eerder deed.

Nouvelle Droite kreeg veel invloed op andere extreemrechtse stromingen. Zoals op het Eurasianisme van de Russische ultranationalist Alexander Dugin, wiens enthousiasme voor het antikapitalistische gele hesjes protest in Frankrijk eerder genoemd werd in het artikel Het extreemrechtse Russische web reikt tot in West-Europa. Aan de andere kant van de Atlantische oceaan werd het antikapitalisme omarmd door Richard Spencer, een van de voormannen van de Alt Right.

Subcultuur De Benoist graaide meer weg bij links. Zijn ‘metapolitiek’ baseerde hij op de ideeën van de Italiaanse communistenleider Antonio Gramsci. Alvorens tot politieke controle te kunnen komen was het volgens Gramsci zaak ‘culturele hegemonie’ te bereiken. Met deze stelling werd de in 1937 overleden Gramsci een invloedrijke marxist, al valt zijn invloed tegenwoordig minder op bij radicaal links dan bij extreemrechts.

Een treffend voorbeeld van dat laatste zijn de Incels d ie op websites als 8chan daders van racistische aanslagen, highschool shooters en zelfmoordenaars bejubelen. Met het cartoonfiguur Pepe the Frog en het fictieve land Kekistan (*) is deze subcultuur is in veel opzichten schatplichtig aan die van de jaren zestig en zeventig. Overtreding van het taboe, (zwarte) humor en pseudomythologie zijn ook nu weer belangrijke ingrediënten.

De subcultuur van een halve eeuw geleden draaide ook zeker niet alleen om flower power. Charles Manson, de extreemrechtse sekteleider en opdrachtgever tot diverse moorden, behoorde er bijvoorbeeld eveneens toe (waarbij niet onopgemerkt mag blijven dat Manson zich postuum bij veel 8chan-ers in een grote populariteit mag verheugen).

Het verschil tussen toen en nu is dat duistere elementen als Manson destijds uitzonderingen waren in de subcultuur, die verder vooral gekenmerkt werd door een positief idealisme. In die zin vormde het samen met de studentenvereniging en socialistische partijen een voedingsbodem voor de linkse beweging uit die jaren. In plaats van dit idealisme zien we nu een subcultuur gebaseerd op een inktzwarte dystopie die alleen tot haat kan leiden.

Hoe dan ook, zoals de Ierse publiciste Angela Nagle in haar boek Kill All Normies benadrukte, zijn in de nieuwe subcultuur aan rechter zijde de opvattingen van de communist Antonio Gramsci herkenbaar. Rechts pikwerk dus.

Endless wars Zo arriveren we bij de door de Alt Right en 8chan-ers zeer gewaardeerde U.S. President Donald Trump. Voorafgaand aan de presidentsverkiezingen van 2016 beloofde hij endless wars te zullen beëindigen. Daarmee leek ook hij een greep te doen in de kist met heiligdommen van het socialisme, waarbinnen vrede altijd een groot goed is geweest. Anders gesteld: een rechtse vredesbeweging klinkt als een contradictio in terminis.

Trumps diefstal van aan links refererende ideologie bleef echter zeer oppervlakkig, want hij voegde nimmer de daad bij het woord. Ook na bijna drie jaar onder zijn presidentschap houden de VS nog altijd een stevige militaire stok achter de deur in diverse werelddelen. Amerikaanse militairen zijn ook nu nog  gestationeerd in onder andere Afrika, Japan, Zuid-Korea, Irak en Syrië (ja, ook nog nadat Trump de Koerdische milities aldaar een mes in de rug had geplant). In Saoedi-Arabië lopen ook nog altijd Amerikaanse militairen rond. De VS leveren bovendien ook onder Trump wapens aan het regime in Riyad, waar in Jemen een bloedige oorlog mee wordt gevoerd.

Of neem Afghanistan, waar na drie jaar Trump nog altijd 13.000 Amerikaanse soldaten zitten. Begin september zette hij een streep door het vredesoverleg met de Taliban en opende vervolgens de aanval. Een paar weken later bleek dat er in bijna tien jaar Amerikaanse oorlog in Afghanistan geen maand is geweest waarin de VS meer bommen boven dat land loslieten dan in september 2019. Dat is nog eens een oorlog beëindigen!

Een president die een einde wil maken aan voortslepende oorlogen zal uiteraard ook van mening zijn dat het Amerikaanse defensiebudget wel iets naar beneden geschroefd kan worden. Sweet dreams , want zijn tegenstanders berekenden dat het met maar liefst 23 procent is toegenomen. Het zijn maar voorbeelden. Zo laten we de enorme bijdrage van Trump aan nucleaire ontwapening hier maar even buiten beschouwing…

Het laat zich raden waarom Trump zo graag pretendeert een einde te willen maken aan endless wars. De publieke opinie onder Amerikanen staat immers erg afwijzend ten opzichte van de oorlogen waar de VS zich de laatste decennia in hebben gestort. Dat laatste is een feit, maar verder dan kreten komt de huidige bewoner van het Witte Huis niet en de daad bij het woord voegen doet hij nimmer.

Trump is als zakenman een mislukking , als president een karikatuur van zichzelf en als dief van linkse ideologie dus ook al geen hoogvlieger. Toch zijn er die er wat betreft dat laatste bij hem in trappen. Er zijn zelfs tegenstanders van Trump die een antivrede opstelling adopteren, alleen omdat hij het is die zegt oorlogen te willen beëindigen. Klinkt absurd, maar het schijnt te gebeuren. Anderen menen een uitweg te hebben gevonden door te accepteren dat Trump niet zo kwaad is als hij aanvankelijk leek. Al even absurd.

Het is voor socialisten lastig wanneer het vijandige kamp met ideologische standpunten aan de haal gaat. Nog lastiger wordt het in tijden waarin rechts meer zelfvertrouwen krijgt, en links juist minder. Het gaat daardoor van kwaad tot erger. Pathetisch links verwordt tot een vorm van conservatisme, terwijl rechts zelfs onbelemmerd de hand kan leggen op het concept revolutie (al gaat het dan om ‘conservatieve revolutie’ – een wereld van verschil).

De kunst toont wederom de essentie. Eerst was er Duchamp met zijn Fountain, daarna Warhol en het soepblikje. Anno 2019 plakt de Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan een banaan aan de muur met duct-tape. Ook appropriation , absoluut, maar met een groot verschil. Duchamp en Warhol wisten een eigen waarheid aan hun werk te verbinden. De tijd waarin ze leefden maakte dat (nog) mogelijk. Cattelans banaan staat daarentegen voor een tijdperk waarin waarheid vrij wild is, wat politieke appropriation tot eenvoudiger maakt dan ooit tevoren.