Experiment 30-urenweek in Göteborg. Hoezo mislukt?

Al ruim twee jaar zijn de ogen van de wereld gericht op een experiment in het Zweedse rusthuis Svartedalen. 23 maanden lang werkten de verpleegkundigen er zes in plaats van acht uur per dag. Onlangs berichtten sommige media hier voorbarig dat het Zweedse experiment was geflopt. Deze conclusie staat echter haaks op de bevinding na 18 maanden. De 6-urendag heeft niets dan voordelen voor het personeel. En de rusthuisbewoners rapporteren een meer kwalitatieve zorg. Hoezo mislukt?

Zweden is trendsetter qua sociaal beleid. Na de Tweede Wereldoorlog werd een welvaartsstaat uitgebouwd die qua omvang en ‘scope’ zijn historisch vergelijk niet kent. Zweden wordt dan ook vaak beschouwd als het ‘walhalla van de universele welvaartsstaat’. Ook om arbeid en gezin te combineren, zijn de Zweden voorlopers: er is een ruim aanbod aan publieke crèches en er zijn lange zorg- en ouderschapsverloven. Vaak dient het ‘Scandinavisch model’ dan ook als inspiratiebron voor de rest van Europa. Ook nu wordt met stijgende interesse gekeken naar de experimenten met de kortere werkweek. Wordt de 30-urenweek het nieuwste Zweedse exportproduct?

Het experiment in een notendop Het stadsbestuur van Göteborg besliste in april 2014 om het experiment met de 30-urige werkweek op te zetten. Het project ging van start op 1 februari 2015 en duurde tot eind december 2016. De expliciete bedoeling was om de langetermijneffecten van de kortere werkweek in kaart te brengen. Politiek was het project vanaf de start controversieel. De stad wordt bestuurd door een linkse coalitie van sociaaldemocraten, groenen en de Vänsterpartiet (‘linkse partij’). Het experiment vond concreet plaats in het rusthuis Svartedalen. Gedurende 23 maanden werkte het verplegend personeel er zes in plaats van acht uur per dag.

Bemoedigende resultaten na 18 maanden experiment Een tussentijds evaluatierapport beschrijft de impact na 18 maanden 6-urenwerkdag. Allereerst wordt er gekeken naar de gezondheid van het verplegend personeel. Werknemers in Svartedalen hebben een goede zelf gerapporteerde gezondheid, zijn meer alert, kampen minder met stress en hebben een meer actieve levensstijl. Dat alles uit zich in lage cijfers voor langdurig ziekteverzuim. Vooral bij de groep 50-plussers is het effect spectaculair.

Ook wat de kwaliteit van de zorg betreft, laat de 30-urenweek positieve reacties optekenen. Het personeel doet meer activiteiten met de bewoners. Er zijn meer wandelingen in open lucht. Er wordt vaker gezongen en gedanst. Wetende dat een rusthuis niet altijd een aantrekkelijk toekomstperspectief lijkt, is kwaliteit van de zorg toch een belangrijk element in het debat. Niet?

Ondertussen hoor ik u al luidop denken. De media beweerden toch dat het experiment was geflopt? Hoe valt dat te rijmen met de positieve gevolgen voor personeel en rusthuisbewoners? Het lijkt een mooi voorbeeld van framing door de media. De kranten in België en Nederland gaven immers de indruk dat het experiment werd stopgezet omwille van de kostprijs. Niets is echter minder waar. Van bij de start was het voorzien dat het experiment eind 2016 zou stoppen. De pers lijkt hier de zaken enigszins verkeerd voor te stellen. Dat neemt niet weg dat aan het experiment een prijskaartje was verbonden. Bij de invoering van de 30-urenweek werden 14,86 voltijdse equivalenten aangeworven. Dat zorgt voor een belangrijke meerkost, al dalen de uitgaven voor het langdurig ziekteverzuim en voor de uitbetaling van overuren. 18 maanden experiment in het rusthuis in Göteborg kostte ongeveer SEK 9.699.703 – omgerekend € 1.026.236.

De vier lessen van Svartedalen Wat leert het experiment in het rusthuis in Göteborg ons nu eigenlijk? Welwillend kunnen vier lessen van Svartedalen worden onderscheiden.

Allereerst bevestigen de resultaten dat een kortere werkweek leidt tot een betere gezondheid. De wetenschappelijke literatuur staat bol van de studies die aantonen dat té lange werkweken (langer dan 50 uur) wegen op de gezondheid. Het experiment in Göteborg toont echter aan dat ook een daling van 38 naar 30 uur al substantiële gezondheidswinst kan opleveren.

Ten tweede is het verband tussen een kortere werkweek en de kwaliteit van de zorg opmerkelijk. Werknemers die minder lang werken, zijn fitter en in betere gezondheid. En dus wordt de dienstverlening beter? Het klinkt alleszins logisch.

Ten derde kan een kortere werkweek tewerkstelling creëren, al blijft de vraag of het kostenefficiënt is. Arbeidsduurverkorting lijkt op het eerste zicht meer aangewezen om tewerkstelling te behouden, dan om nieuwe jobs te creëren.

Ten slotte zet de kostprijs aan tot een geleidelijke invoering. De meest aangewezen weg lijkt deze van de geleidelijke aanpak door een stijgende productiviteit om te zetten in korter werken. Sectoren en jobs waar de productiviteit trager stijgt, zou de overheid mee financieel kunnen ondersteunen.

Hoezo mislukt? Sommige media waren er als de kippen bij om het experiment in Göteborg ‘gefaald’ te verklaren. De realiteit is enigszins anders. Voor personeel en rusthuisbewoners had de 6-urendag niets dan voordelen. En dat het experiment geld heeft gekost, hoeft niemand te verbazen. De logische optie lijkt deze van de geleidelijkheid door stijgende productiviteit om te zetten in kortere werkweken. Het maatschappelijk debat over de kortere werkweek zal alleszins niet vlug gaan liggen. Daarvoor is de vraag naar een betere combinatie arbeid-gezin en naar meer werkbaar werk te groot.