Europees Parlement faalt in onderzoek naar mensenrechtenschendingen Frontex

Het ‘ Rapport over het feitenonderzoek naar Frontex naar vermeende schendingen van de grondrechten ‘ dat gisteren door de Frontex Scrutiny Working Group (FSWG) in het Europees Parlement is gepresenteerd, is een teleurstellend document: het houdt Frontex uit de wind, negeert de kernproblemen van het mandaat van Frontex en het gemilitariseerde grensbeleid van de EU waar het deel van uitmaakt en stelt slechts niet-oplossingen voor in de vorm van enkele cosmetische veranderingen.

De werkgroep is in januari opgericht om beschuldigingen van betrokkenheid van Frontex bij mensenrechtenschendingen te onderzoeken. Dergelijke beschuldigingen zijn niets nieuws – er verschijnen al jaren verhalen van vluchtelingen, reddingsorganisaties en journalisten van deze strekking. Meer recentelijk onthulde onderzoek van Bellingcat, Lighthouse Reports, Der Spiegel, ARD en anderen, dat afgelopen herfst tot een reeks publicaties leidde, de systematische aard van pushbacks en geweld aan de buitengrenzen van de EU en de betrokkenheid van Frontex daarbij. Publieke verontwaardiging leidde uiteindelijk tot enkele officiële – zij het beperkte – onderzoeken naar Frontex, nadat het agentschap sinds 2015 vooral steeds stijgende budgetten en uitbreidingen van mandaten kreeg toegekend.

De FSWG erkent dat het Bellingcat-onderzoek “beweerde bewijzen te hebben gevonden dat Frontex op de hoogte was van de pushbacks, niets deed om naleving van wettelijke verplichtingen te garanderen en in sommige gevallen zelfs samenwerkte met de autoriteiten die de illegale pushbacks en collectieve uitzettingen uitvoerden”. Desalniettemin stelt de werkgroep zelf dat het “geen sluitend bewijs heeft gevonden over de directe uitvoering van pushbacks en/of collectieve uitzettingen door Frontex in de ernstige incidentgevallen die door de FSWG zouden kunnen worden onderzocht.”

In lijn met deze verklaring schenkt het rapport nauwelijks aandacht aan wat Frontex feitelijk doet aan de grenzen en de schade en het geweld als gevolg van de acties van het agentschap. Bovendien weigerde de FSWG getuigenissen van mensen die het slachtoffer zijn geworden van mensenrechtenschendingen te horen en deed zelfs geen onderzoek naar forensisch bewijs van pushbacks.

In plaats daarvan legt de FSWG de schuld, zo die er al zou zijn, voor pushbacks en geweld bij de EU-lidstaten. Het hele rapport reduceert vervolgens de rol van Frontex tot een agentschap waarvan de belangrijkste fouten zijn dat het onvoldoende inspanningen heeft geleverd om het gedrag van de grensautoriteiten van de lidstaten te controleren, de naleving van mensenrechten in operationele plannen niet waarborgt en een eigen intern systeem van een grondrechtenfunctionaris en waarnemers ter plaatse niet opgetuigd heeft.

Alle aanbevelingen volgen deze beperkte blik, en zijn als zodanig alleen gericht op cosmetische veranderingen: meer monitoring, een grotere rol voor de grondrechtenfunctionaris, meer transparantie, meer aandacht voor mensenrechten in operationele planning, betere afhandeling van klachten en meldingen van ernstige incidenten. Deze aanbevelingen gaan daarom voorbij aan het feit dat het EU-systeem van grensbewaking en -controle onverenigbaar is met de eerbiediging van mensenrechten.

Wat erger is, is dat, zelfs binnen de gebrekkige logica van de FSWG, waar de mensenrechten via monitoring op de een of andere manier kunnen worden gerespecteerd in de loop van grensbewakingsoperaties, de aanbevelingen falen. De oplossing van het Parlement bestaat eruit alle monitoring binnen Frontex zelf te centraliseren: de grondrechtenfunctionaris, het Frontex Consultative Forum, de Frontex grondrechtenmonitors,  de eigen raad van bestuur. Een grenspolitie die zelf toezicht houdt is een recept voor (voortdurend) geweld en mensenrechtenschendingen.

Hoewel het rapport zeer kritisch is over Leggeri (uitvoerend directeur van Frontex), en hem in wezen als een leugenaar bestempelt met betrekking tot zijn afhandeling van incidentmeldingen, wordt toch niet voorgesteld hem te ontslaan.

Door de schuld af te schuiven op de lidstaten, die er ook van worden beschuldigd de rol van Frontex bij het toezicht op de naleving van grondrechten te ondermijnen, heeft de FSWG niet alleen de echte rol van Frontex bij pushbacks en geweld aan de grenzen genegeerd. De werkgroep ontwijkt ook de systematische problemen, zoals het strikte anti-immigratiebeleid van de EU, de militarisering van grenzen , het bestaan en de snelle uitbreiding van Frontex en de steeds nauwere banden tussen het agentschap en de militaire en veiligheidsindustrie.

In deze context is het schokkend om te lezen dat de FSWG niets te zeggen heeft over de uitbreiding van de capaciteiten van Frontex om in de toekomst nog ellende te veroorzaken. Is het, gezien de huidige situatie aan de EU-grenzen, die de FSWG zelf omschrijft als “een gedragspatroon van grens- en kustwachten dat levens in gevaar brengt op zee, de toegang tot asiel in gevaar brengt en geweld gebruikt om mensen af te schrikken”, dan echt een goed idee om de aanwezigheid van Frontex aan en buiten de EU-grenzen uit te breiden en grensbewakingsoperaties op te voeren? Is het een goed idee om Frontex miljarden euro’s te geven om zijn eigen wapens en grensbewakingsapparatuur te kopen, en om zijn eigen 10.000 personen sterke gewapende grenskorps te bouwen? Of om de rol van Frontex bij deportaties te vergroten, een ander geval waarin geweld en schendingen van de grondrechten tegen mensen op de vlucht veel voorkomen?

Het is geen verrassing dat het FSWG-rapport en de aanbevelingen gisteren door Frontex zelf werden verwelkomd in een verklaring die de ‘onschuld’ van het agentschap bevestigt, het eigen werk als “essentieel” bestempelt en wordt afgesloten met de aankondiging van de laatste uitbreiding van Frontex-operaties naar Litouwen.

De FSWG was ingesteld om Frontex ter verantwoording te roepen, maar heeft zwaar gefaald in haar opdracht door niets voor te stellen om verder geweld, mensenrechtenschendingen en sterfgevallen aan de Europese grenzen en daarbuiten te voorkomen. Elk serieus onderzoek naar het agentschap en zijn acties zou tot de enig mogelijke conclusie zijn gekomen: dat geweld en mensenrechtenschendingen, inherent en onmiskenbaar, de hoeksteen zijn van grensbewaking; dat Frontex rechtstreeks verantwoordelijk is voor het uitvoeren en bestendigen van dit geweld tegen mensen op de vlucht; en dat elke serieuze poging om de eerbiediging van de mensenrechten te waarborgen, moet leiden tot de afschaffing van Frontex en het anti-immigratiesysteem dat het vertegenwoordigt.