Europa moet afstand houden van het oude zeer en de nationale sentimenten rond de Krim

In de nacht van zondag op maandag stuurde de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken de volgende tweet de wereld in:  “Deze aanval is niet voor ons maar voor de hele beschaafde wereld een uitdaging. Nu is er oorlog met de Russische Federatie in ons land en daarbuiten”. Hij doelde op het feit dat Rusland bij de nieuwe Krimbrug een drietal patrouilleboten van de Oekraïense marine heeft beschoten en in beslag genomen. President Porosjenko kondigde meteen een spoedvergadering aan van zijn oorlogskabinet. Hij krijgt op maandagmiddag een door hem gewenste vergadering van de veiligheidsraad. Ook komt er contact met Jens Stoltenberg, de secretaris-generaal van de NAVO.

Oekraïne is géén lid van de NAVO. Het zoekt sinds een aantal jaren wel voeling tot het westen om zich daarmee uit de invloedssfeer van Poetins Rusland te wurmen. Deze politiek is in eigen land controversieel. Oekraïne kent een grote Russischtalige minderheid die zich senang voelt onder de paraplu van Rusland en discriminatie vreest als Moskou die inklapt. Een en ander heeft geleid tot afscheidingsbewegingen in het oosten van het land, die door Moskou op allerlei manieren worden gesteund. Er is een moeizame wapenstilstand die verdere escalatie voorkomt.

Daarnaast heeft Rusland enkele jaren geleden De Krim geannexeerd en deze daad van agressie door een volksstemming laten legitimeren. Om het Russische karakter van de Krim nog meer te benadrukken is er binnen een paar jaar een brug gebouwd over de straat van Kersch, zodat het schiereiland een vaste verbinding heeft met moedertje Rusland. Grote en hoge zeeschepen kunnen daar niet onderdoor wat de havensteden van Oekraïne aan de Zee van Azov grote moeilijkheden oplevert. Dat was misschien ook een van de bedoelingen achter die brug.

Het schiereiland de Krim speelt een grote rol in het Russische historische bewustzijn. Ooit vormde het de kern van het Tataarse Khanaat van de Krim, dat een islamitisch karakter droeg en beschouwd mag worden als een vazalstaat van het Ottomaanse Rijk. De Tataren organiseerden grote slavenjachten in Rusland en Oost-Europa. De “oogst” (hun term) exporteerden zij voor een belangrijk gedeelte naar Istanboel.

In 1783 wist tsarina Katharina de Grote de Krim definitief te annexeren na een oorlog van decennia te land en ter zee, waarin de Nederlandse admiraal Van Kinsbergen, die in Russische dienst was getreden, een belangrijke rol speelde. Daarmee stopte ook de slavenhandel van de Tataren.

De Krim was bovendien het toneel van een hevige oorlog in de jaren vijftig van de negentiende eeuw. Een Frans-Brits-Piemontese coalitie pleegde daar een invasie om Rusland zijn plaats te wijzen toen het dreigde het verzwakte Ottomaanse Rijk zo te destabiliseren dat het de hoofdstad Istanboel in handen kon krijgen. Engeland en Frankrijk vreesden dat Rusland daardoor het Europese machtsevenwicht zou verstoren.

Na de val van het tsarenrijk riepen Lenin en zijn communisten de Sovjet-Unie uit. Formeel was dat een federale staat met grote autonomie voor de afzonderlijke componenten. Oekraïne was zelfs zo losjes met de rest van de Unie verbonden dat het als zogenaamd soeverein land een zetel had in de Verenigde Naties. In de praktijk werd de Sovjet-Unie vanuit Moskou zeer centralistisch geregeerd door de elite van de Communistische Partij. Het was dan ook niet meer dan een formaliteit en een loos gebaar, toen in de jaren vijftig de dictator van het moment, de Oekraïner Nikita Chroesjtsjov de Krim aan Oekraïne ten geschenke gaf. In een dronken bui naar verluid. De bevolking werd uiteraard niets gevraagd.

Toen in 1991 de Sovjet-Unie uiteenviel, ging de Krim mee met Oekraïne. Dat plaatst de annexatie door Rusland van een paar jaar terug toch in een ander licht.

Hoe dan ook, het schiereiland blijft een twistappel tussen de beide landen. Oekraïne erkent de annexatie niet al zijn er wel allerlei signalen dat Kiev bereid is in dit verlies te berusten, maar dan moet de scheepvaart naar de Oekraïense havens op de kust van de Zee van Azov wel ongehinderd kunnen plaatsvinden. Er is destijds afgesproken dat Kiev en Moskou gezamenlijk het gezag zullen uitoefenen over de wateren, wat uiteraard gemakkelijk tot allerlei gelazer leidt. Het conflict van dit weekend is daar het zoveelste voorbeeld van. Het draagt wel een ernstig karakter omdat het conflict rond de Oekraïense patrouilleboten heeft geleid tot een afsluiting van de straat van Kersch en daarmee de toegang tot de Zee van Azov. Overigens heeft Rusland die blokkade op maandagochtend meteen opgeheven. De schepen kunnen weer doorvaren voor zover ze onder de Krimbrug door kunnen.

Dan hebben we het nog niet gehad over de tegenstellingen tussen de Russische meerderheid op de Krim – nazaten van migranten die zich sinds de zege van Katharina de Grote hebben gevestigd – en de Krim-Tataren van het verslagen Khanaat. Bij hun geschiedenis hoort ook een massale deportatie naar Siberië door Stalin, die ze verdacht van collaboratie met de Duitse bezetters tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Met andere woorden: de Krim vormt een kruitvat met verscheidene lonten. De conflicten rond dit schiereiland hebben álles te maken met historisch gegroeide nationale sentimenten en daaruit voortvloeiende gevoelens van haat en verlangens om revanche te nemen voor onrecht in het verleden.

Er is geen enkele reden om rond dit schiereiland  een strijd te zien tussen een klein dapper volk dat voor vrijheid en democratie vecht tegen een tirannieke overweldiger. De strijd heeft ook niets met mensenrechten te maken maar uitsluitend met machtspolitiek en nationalismes die elkaar uitsluiten.

Nederland is bij het conflict tussen Rusland en Oekraïne betrokken. Dat komt door het neerschieten van de MH17 met een Buk-raket van Russische makelij. Het zou hoogst onverstandig zijn om de herinnering aan dit drama in verband te brengen met de huidige crisis. Dat draagt op geen enkele wijze bij aan een oplossing maar uitsluitend aan een verdere escalatie. Het kan trouwens ook alleen maar schadelijk zijn voor het vinden van sluitende antwoorden op de vragen die de nabestaanden kwellen.

Maandagochtend wil Porosjenko bellen met secretaris-generaal Jens Stoltenberg van de NAVO. Het is te hopen dat die hem verdere escalatie afraadt. Misschien kunnen sommige EU-landen hun goede diensten aanbieden om Rusland en Oekraïne rond de tafel te krijgen. Maar dat is dan ook alles. Dit is geen conflict tussen goeien en kwaaien waarbij wij de krachten van het licht moeten steunen tegen de heerscharen van de duisternis. Ze deugen geen van allen. De enige slachtoffers zijn de gewone mensen die op grond van nationalistische mythes en oud zeer worden meegesleept in een conflict waar ze objectief gezien geen enkel belang bij hebben. Als de schermutselingen van het weekend iets niet zijn, dan is het een aanval op de beschaafde wereld.