Er is een uitweg uit de JSF-affaire

Een parlementaire enquête naar de JSF nu is hard nodig en niet, zoals sommige politici beweren, voorbarig. Stoppen met dit project betekent dat Nederland meer dan een miljard euro kwijt is. Doorgaan kost nog veel meer en niemand weet hoeveel.

Het JSF miljardenproject kampt al jaren met alsmaar oplopende kosten, vertragingen en technische mankementen. Door opeenvolgende kabinetten is telkens gezegd dat een besluit tot aanschaf niet is genomen. Door door te modderen is Nederland in een fuik gevlogen.

Nu is het parlement aan zet. Ze moet haar controlerende taak op dit dossier serieus nemen. Daarmee kan worden voorkomen dat miljoenen euro’s worden verspild door eindeloos door te modderen zonder te weten wat de gevolgen zijn.

Op de valreep van het reces bespreekt de Tweede Kamer aankomende week de voortgang van het JSF-project. Als zelfs de  Algemene Rekenkamer nog steeds niet de vinger krijgt achter de kosten van de JSF dan moet de Tweede Kamer ingrijpen. Ook de vraag hoeveel toestellen gekocht kunnen worden voor het gereserveerde budget blijft onbeantwoord.

De minister van Defensie zegt zelf dat hij geen beeld van de kosten per toestel heeft. Ook is het niet duidelijk tot wanneer met de huidige F-16 doorgevlogen kan en moet worden. Daardoor valt geen nauwkeurige berekening te maken van de operationele en financiële gevolgen.

Het moet nu duidelijk worden hoe we hierin verzeild zijn geraakt, hoe de kosten zo uit de hand konden lopen en of er nog realistische verwachtingen zijn voor het verdere verloop. Ook moet worden geleerd hoe in de toekomst voorkomen kan worden dat de staat deelneemt aan dit soort projecten die zo de mist in gaan. Met een parlementaire enquête is het mogelijk om dit boven tafel te krijgen.

Wat opeenvolgende kabinetten zichzelf ook hebben voorgehouden, er zijn wel degelijk besluiten genomen over de aanschaf van de JSF. Toen het kabinet Kok II in 2002 besloot met een startinvestering van 800 miljoen deel te nemen aan de ontwikkeling van de JSF was het glashelder dat dit besluit in feite ook de keuze voor de aanschaf was. Dit werd indertijd bevestigd door toenmalige bewindslieden Jorritsma en Van Hoof.

Het besluit werd genomen op een moment dat de ontwikkelingskosten en de aanschafprijs niet bekend was. Het Centraal Planbureau zette alle beschikbare informatie over de verwachte kosten en opbrengsten onder elkaar en concludeerde: ‘Alles overziende lijken de voordelen en kansen van participatie voor de Nederlandse industrie onvoldoende groot om de risico’s voor de overheid goed te maken’.

Vier jaar later maakte de Algemene Rekenkamer de balans op: Nederland neemt ‘aanzienlijke financiële risico’s’ als het mee blijft doen aan het JSF-programma. De boodschap was helder: als het kabinet verstandig is, stapt het uit het programma en wacht het met zijn keuze totdat duidelijk is wat het jachtvliegtuig gaat kosten.

In 2009 explodeert het JSF-dossier in de regeringscoalitie tussen CDA en PvdA. Om de val van die coalitie te redden werd een compromis bereikt: het definitieve besluit over aanschaf van de JSF werd doorgeschoven naar een volgend kabinet. Wél wordt besloten tot de aanschaf van twee testtoestellen met een prijskaartje van 200 miljoen euro. In het coalitieakkoord van kabinet Rutte I is met steun van de PVV het tweede toestel definitief zeker gesteld. Het JSF-project was ook toen omgeven door dezelfde onzekerheden: de alsmaar stijgende kosten, technische mankementen, twijfels over orders voor het bedrijfsleven, geluidsoverlast en de grote vraag of de staat haar investering krijgt terugbetaald.

De ontwikkel- en productiefases van de JSF blijken een recept voor enorme kostenoverschrijdingen en vertragingen. Daarbij komt de afname van het aantal bestelde toestellen vanwege defensie-bezuinigingen in deelnemende landen, wat de prijs verder opdrijft. Niet alleen de kostprijs van de toestellen is er van afhankelijk, ook de omzet van de industrie en het antwoord op de vraag of de investering van meer dan een miljard euro aan belastinggeld terug kan worden verdiend. Al deze tegenvallers komen voor rekening van de belastingbetaler.

En zo staan we aan de vooravond van verkiezingen met een demissionair kabinet met een kritische Kamermeerderheid tegenover zich. Een parlementaire enquête is daarom niet te vroeg. Daarmee neemt de Kamer het heft in eigen handen om alle informatie boven tafel te krijgen voordat onomkeerbare stappen worden genomen.

Laat duidelijk zijn: GroenLinks is altijd tegen deelname aan het JSF-project geweest. Maar elke partij – voor of tegen de komst van de JSF – die zichzelf serieus neemt, moet een dergelijk onderzoek willen steunen.

Geen kabinet kan een parlementaire enquête tegenhouden, al helemaal een demissionair minderheidskabinet niet. Ik roep daarom alle fracties op in te stemmen met mijn voorstel. Dit is niet alleen in het belang van de geloofwaardigheid van de Tweede Kamer maar ook de belastingbetaler heeft het recht te weten waar zijn geld aan wordt uitgegeven.

Arjan El Fassed is Tweede Kamerlid voor GroenLinks en zal op 5 juli een motie indienen voor een parlementaire enquête over de JSF. Dit artikel verscheen zaterdag in een verkorte versie in De Volkskrant.

Volg El Fassed ook op Twitter