Eisen stellen aan verduurzaming van de luchtvaart? Dat is een wassen neus

Veel milieuorganisaties en linkse politici maken zich hard om staatssteun voor KLM te verbinden aan harde klimaateisen. Een uitstekend idee. Maar ook met de beste politieke bedoelingen is de speelruimte beperkt. Inzetten op structurele krimp lijkt echt de beste optie.

Ongenadig hard wordt de luchtvaartsector geraakt door de coronacrisis. Zoveel is de afgelopen weken en maanden wel duidelijk geworden. Overal ter wereld zijn luchtvaartmaatschappijen in grote nood en blijken ze niet te kunnen overleven voor langer dan, hooguit, een paar maanden zonder massieve financiële steun van overheden. ‘There will be blood’ , de vraag is alleen waar precies en hoeveel, en hoe ver overheden bereid zijn te gaan. Is het echt een goed idee om ‘koste wat kost’ een bedrijf als KLM te redden?

Het klinkt mooi om pal te gaan staan voor één bedrijf, zoals onze Wopke Hoekstra deed. Maar triage van bedrijven lijkt gezien de omvang van de naderende economische crisis onontkoombaar. Inmiddels zijn er volksstammen te vinden die bedrijven als KLM en Booking.com ( tussenlaagje.com voor de liefhebber) met alle liefde zien verdwijnen.

Strenge klimaateisen Vliegen staat voor veel mensen nog symbool voor vrijheid en is in hun ogen noodzakelijk voor de economische groei en welvaart die hoorde bij het pre-coronatijdperk. Veel andere mensen hadden al langer oog voor de schaduwzijden: milieu, gezondheid en klimaat. Logisch dat veel milieuorganisaties en politici staatssteun dan ook willen aangrijpen voor strengere eisen aan de verduurzaming van de luchtvaart. Zie bijvoorbeeld de petitie ‘ Geen poen zonder plan’ van Extinction Rebellion Nederland, en van harte ondersteund door Greenpeace, Milieudefensie en andere.

Dat is een uitstekend idee. Maar we moeten ons realiseren dat de speelruimte beperkt is, zelfs met de beste politieke bedoelingen. De Nederlandse luchtvaartsector heeft wel wat opties om te verduurzamen. Die heeft ze al lang en breed neergelegd in ‘ Actieplan Slim en Duurzaam’ uit 2018, met doelstellingen voor 2030. Daarin staat precies beschreven voor iedere optie waar de CO2-reductie vandaan moet komen. Het plan is er dus al.

Biokerosine Een belangrijke pijler in dit plan is het gebruik van biokerosine. Naast vlootvernieuwing moet hier de grootste winst vandaan komen. De ambitie die hierin is vastgelegd is om in 2030 maar liefst 14% biokerosine te gaan gebruiken. Deze bijdrage alleen zou dan goed zijn voor ongeveer 11% CO2-reductie.

Pijnlijk is vooral het gebrek aan serieuze studies naar de haalbaarheid van deze ambities. We weten al wel dat er massale investeringen nodig zijn om extra fabrieken te bouwen waar dit spul geproduceerd kan worden. Maar vooral de vraag waar voldoende grondstoffen vandaan gehaald gaan worden voor de productie van zulke enorme volumes, is nog volledig onbeantwoord.

Wat gaat hier dus van terecht komen? Een blik naar het verleden én naar de nabije toekomst, belooft niet veel goeds. Eerst het verleden. Al in 2009 maakte KLM haar eerste vlucht op een blend van biokerosine. Sindsdien is biokerosine ook echt één van de pijlers in de marketingstrategie van KLM om aan te tonen welke inspanningen het bedrijf levert om te verduurzamen. In 10 jaar tijd is KLM echter nog niet verder gekomen dan 0,05%.

Wat de nabije toekomst betreft: inmiddels is al bekend dat de eerste fabriek voor biokerosine in Delfzijl pas haar deuren in 2023 opent – wéér een jaartje later. Door de coronacrisis is de rendabiliteit van deze onderneming echt afhankelijk geworden van de (Europese) bijmengverplichting waar minister Cora van Nieuwenhuizen nu zo hard aan werkt. Om de doelen van de Nederlandse luchtvaartsector voor 2030 nog te halen, zouden nog bijna vijf fabrieken nodig zijn van vergelijkbare grootte en natuurlijk ook héél veel frituurvet (of andere grondstoffen). Dit alles is nog lang, lang niet in zicht.

Ecosystemen van bullshit Het zou trouwens best kunnen zijn dat we in Nederland relatief goed bezig zijn. KLM doet tenminste iets. Air France-KLM is ook gewoon de nummer 1 in de ‘Dow Jones Sustainability Index categorie Airlines’. Dat zou alleen niet tot trots, maar tot grote bezorgdheid moeten leiden.

In de internationale luchtvaartsector zijn bijzonder optimistische prognoses terug te vinden. Nog maar enkele jaren terug werd geroepen dat in 2020 wellicht al 6% van alle vliegtuigbrandstof wereldwijd ‘duurzaam’ zou kunnen zijn. (Filmpje van Total, maar met volledige medewerking van KLM.) We kunnen zelfs zien en lezen dat ooit 30% sustainable aviation fuel voor 2030 een realistische doelstelling werd gevonden.

De ambities van de Nederlandse luchtvaartsector steken hier misschien schril bij af, maar zijn in het ergste geval vooral iets minder onrealistisch. Wat we op het internationale toneel zien is wishful thinking en greenwashing van het meest zuivere soort. Wie denkt dat we het in Nederland veel beter doen, heeft het mis: zoveel bullshit kun je maar tot op zekere hoogte buiten de deur houden als je speler bent in deze sector. Ondertussen gebeurt in Nederland precies wat je van een kilometer afstand kunt zien aankomen. De luchtvaartlobby wil eerst economisch herstel, en dan weer investeren in duurzaamheid.

Europese bijmengverplichting Mocht het de minister lukken om een Europese bijmengverplichting voor elkaar te krijgen, zou zelfs daarin een diepe tragiek verscholen liggen. Dan zien we een VVD-minister die de credits opeist voor Nederland als ‘koploper in Europa’ en ze zou – voor de onoplettenden – precies doen wat van haar wordt gevraagd: strengere klimaateisen stellen aan de luchtvaart.

Of dat vervolgens veel voor kan gaan stellen, valt natuurlijk te betwijfelen. Ter vergelijking: Noorwegen heeft sinds 2019 een bijmengverplichting van 0,5%. De minister heeft tot nu toe de Kamer op geen enkele manier geïnformeerd over minimumpercentages die worden overwogen.

Wat we wel weten: in Europa zijn de fabrieken er niet, de grondstoffen zijn er niet, en de bereidheid om hierin fors te investeren is er straks waarschijnlijk niet. En wat er niet is, kun je ook niet eisen.

Onmogelijke spagaat Kortom: de politiek zit vast in een onmogelijke spagaat. Dit besef begint gelukkig door te dringen. Het debat over luchtvaart kantelt. Politici staan nu nog onder grote druk om het onmogelijke van luchtvaartmaatschappijen te verlangen: verduurzamen, behoud van werkgelegenheid, inkomstenbelasting voor piloten in Nederland en ietsje minder bonus misschien. Allemaal belangrijk. Maar echte keuzes zullen gemaakt moeten worden. Als we klimaatverandering willen afremmen, is structurele krimp van luchtvaart dé maatregel die de meeste zoden aan de dijk gaat zetten.