Eerste Kamer moet staatsrechtelijk zuiver opereren bij het referendum

Morgen debatteert de Eerste Kamer over de afschaffing van het referendum. De coalitiepartijen lijken dit te willen doorzetten. De hamvraag luidt of de senatoren ons – de burgers – de kans geven hier een referendum over aan te vragen. Niesco Dubbelboer en Arjen Nijeboer betogen waarom zo’n referendum een keiharde noodzaak is.

De Senaat heeft als taak het bewaken van de rechtsstaat, de staatsrechtelijke zuiverheid en de deugdelijkheid van de wetgeving. Op al die punten zijn Rutte en Ollongren met de intrekkingswet de mist ingegaan. De grondwet stelt ‘De Staten-Generaal vertegenwoordigen het hele Nederlandse volk’ (art. 50) en ‘De leden stemmen zonder last’ (art. 67.3). De Eerste-Kamerleden vertegenwoordigen dus niet hun partijen c.q. hun partijleiders, maar alle Nederlanders, die in grote meerderheid een referendum over het referendum willen. De senatoren kunnen niet onder oneigenlijke druk worden gezet en het regeerakkoord dient hen niet te binden. Wij rekenen erop dat de senatoren hun grondwettelijke taken ter harte nemen.

Dubbele kloof Onlangs schreven maar liefst 18 wetenschappers uit de politicologie en bestuurskunde in een opiniestuk: ‘Het voornemen om de intrekkingswet niet-referendabel te maken, vloeit niet logisch voort uit de argumenten van de regering voor de intrekkingswet zelf. Die argumenten zijn circulair, eenzijdig, of misplaatst. (…) Het niet-referendabel verklaren van de intrekkingswet zou getuigen van een dubbele kloof tussen volksvertegenwoordigers en hun achterban. Die uit zich dan niet alleen op inhoudelijke thema’s (steun voor het referendum), maar ook op de procedure (steun voor een referendum over het referendum). Het referendum is voor kiezers bij uitstek de manier om een dergelijke kloof te dichten.’

Democratie is misschien wel het belangrijkste collectieve bezit dat wij als Nederlanders hebben. Aan dit bezit is drie jaar geleden het referendum toegevoegd. Het is ongehoord om het referendum nu al weer af te schaffen. Want de democratie is niet het eigendom van een handjevol partijpoltici. De democratie is het eigendom van alle Nederlanders in gelijke mate.

Juridische trucs in strijd met de wet De huidige wet geeft ons een keihard recht op een referendum over het referendum. Rutte en Ollongren hebben echter hun toevlucht genomen tot uiterst dubieuze juridische trucs om dit referendum te blokkeren. Na publicatie reist de intrekkingswet via een tijdmachine terug naar het verleden om dan het recht op het aanvragen van een referendum naar de toekomst toe doelgericht uit te schakelen. Een juridische back to the future. Echter, de huidige wetgeving verbiedt deze juridische constructie expliciet. Elke wet die zichzelf via dergelijke trucs aan een referendum proberen te onttrekken, wordt rechtens automatisch buiten werking gesteld door artikel 8 van de Wet Raadgevend Referendum. Velen in wetenschap en samenleving hebben deze truc onbehoorlijk, juridisch onzuiver en zelfs onrechtmatig genoemd. Om die reden – staatsrechtelijke zuiverheid en rechtsstatelijkheid – diende de SGP, nota bene tegenstander van het referendum, in de Tweede Kamer een amendement in om die juridische trucs uit de intrekkingswet tehalen zodat een referendum over het referendum mogelijk wordt. De staatsrechtsgeleerde dr. Geerten Bogaard noemt de intrekkingswet “een draak van een wet”, prof. Wim Voermans noemt hetzelfs “illegaal”.

Bestuurlijke schande Naast Nederland is de DDR de enige andere staat die het referendum ooit heeft afgeschaft na het eenmaal te hebbben ingevoerd. Nederland wordt daarmee het malle Eppie van Europa. De afschaffing van het referendum, feitelijk besloten na slechts één referendum, is in bestuurlijk opzicht een schande. Volgens hoogleraar bestuurskunde prof. Frank Hendriks is de afschaffing strijdig met vier van de 7 principes uit Ollongren’s eigen Code Goed Openbaar Bestuur. Ook wordt het advies van de Staatscommissie Parlementair Stelstel over de toekomst van de Nederlandse democratie en het referendum – nota bene ingesteld op inititiatief van de Eerste Kamer zelf! – niet afgewacht. Dat is ronduit een schoffering van deze commissie van experts.

Zelfs aan haar minimale wettelijke plichten heeft Ollongren niet voldaan. Want voor 1 juli 2018 had zij een geschreven rapport over de praktische effecten van de referendumwet aan de Tweede Kamer moeten sturen, voor een publiekelijke evaluatie door de volksvertegenwoordiging. De Grondwet bepaalt dat leden van de Eerste Kamer der Staten Generaal niet gebonden zijn aan regeerakkoorden en zonder druk van de partijleiding tot eigen oordelen moeten komen. Laten we hopen dat ze staatsrechtelijk zuiver opereren. Niesco Dubbelboer en Arjen Nijeboer zijn verbonden aan Meer Democratie (www.meerdemocratie.nl).

Cc-foto: Minister-president Rutte