Een tand is een kluis

‘Bound in human skin: An ethical quandary’, kopte The New York Times gisteren op de voorpagina. ‘Gebonden in menselijke huid, een ethisch lastige zaak’  is daarvan de vrije vertaling. Antropodermische boeken houden de bibliofiele mens al eeuwen bezig. Zijn dat fantasmorgastische verzinsels? Morbide broodjes aap in stand gehouden door een handvol zonderlinge verzamelaars?

Vreemd genoeg: niets van dat alles. Sinds een jaar of tien valt daadwerkelijk te determineren of een lederen boekband zijn oorsprong kent in geiten-, runder-, kamelen- danwel mensenhuid en inmiddels zijn er mondiaal zo’n vijftig exemplaren vastgesteld die van menselijk leer zijn vervaardigd. Vrijwel zonder uitzondering met een intrigerend verhaal als oorsprong voor die opmerkelijke keuze.                                                                                    

Het boek dat dit weekend op de New York International Antiquarian Book Fair werd aangeboden betreft een werk uit 1682. Een Italiaanse arts zou bij een dissectie het lichaam van een beroemde actrice hebben herkend als de toneeldiva die hij in de comedie ‘Le Baron D’albikrac’ had zien schitteren. Als ‘eerbetoon’ aan haar liet hij vervolgens een exemplaar van dat script inbinden met een deel van haar huid.

Macaber? Wellicht, maar de intentie rechtvaardigt uiteraard ook een milder oordeel. Vorig jaar nog gaf de kleine Nederlandse uitgeverij Desiderata een fascinerende inventarisatie uit van betreffende boeken onder de titel ‘De pelle humana’. Een wonderlijke verkenning door de wereld van feiten en fabels rond de menshuid als boekband.

Erg veel sporen laat ons fysieke lichaam niet achter. Hooguit een skelet waaraan door de tijd iedere identiteit wordt onttrokken. “Dust in the wind”. Mummies en veenlijken zijn misschien de meest perfect geconserveerde mensen die we kennen maar verder kunnen slechts geschriften uit die tijd nadere informatie verschaffen over de werkelijke mens die die botten ooit droegen.

Oorlogen, slachtpartijen en andere doodslag hebben één collectieve nalatenschap; lijken, of beter een berg botten. Inkepingen, kogelinslagen en metingen ontsluiten details over doodsoorzaak en, sinds de ontwikkeling van DNA-techniek, wellicht zelfs de mogelijke identiteit van het vlees dat hen ooit bekleedde. Alhoewel hun dorre voorkomen anders doet vermoeden vertellen die resten postuum dus toch een verhaal. De meest betrouwbare bron van onderzoek naar identiteit blijkt echter het gebit. Deze bijzondere onderdelen van het skelet herbergen onze DNA-gegevens zoals een Zwitserse kluis zijn goud.

Ter illustratie: Bij het crematieproces haalt de oven een temperatuur van zo’n 750 graden. Door het branden van de kist loopt dat op naar ruim duizend graden (borstpartij en bekken hebben de langste brandtijd nodig). Nadat met een magneet schroeven en spijkers uit de as zijn getrokken worden stukken bot alsnog verpulverd. Maar tanden kunnen zélfs dat inferno overleven.

DNA uit botten en zacht weefsel kan op allerlei wijze vergaan, beschadigen of onbruikbaar worden. Een tand of kies daarentegen kan zijn DNA-geheimen na duizenden jaren nog altijd doen openbaren. Een unieke bron van informatie voor de forensisch onderzoeker en diens opsporingsmethodieken.

Mid-tachtiger jaren stond die DNA-opsporingsmethode nog in de kinderschoenen, men twijfelde nog of botten wel een betrouwbaar DNA-profiel konden produceren. Clyde Snow, een pionier in het forensisch onderzoeksveld werd toen betrokken bij de mogelijke vondst van het stoffelijk overschot van de gevreesde en zeer gezochte Nazi-arts Josef Mengele.

Jarenlang bejaagd, buiten schot gebleven en uiteindelijk waarschijnlijk verdronken waren nu eindelijk resten aan de oppervlakte gekomen. Snow uitte zich direct al bezorgd bij de opgraving: “Having a policeman dig up a skeleton is a little bit like having a Chimpanzee do a hearttransplant in this case.” waarbij hij doelde op het belang van een methodische, archeologische benadering die de forensisch expert natuurlijk is boven de argeloos gravende politieman. Een officiële foto uit het SS-archief van 1938, die Mengele’s spleetje tussen zijn bovenste snijtanden toonde, en reconstructie zouden tenslotte doorslaggevend zijn in het identificeren van het gebit en zijn eigenaar.

Gelooide huid en droge botten mogen dan tot nog toe grotendeels onontgonnen terrein zijn, maar móchten die Antropodermische titels uiteindelijk tóch een stem krijgen, zouden wij die dan eigenlijk wel willen horen vraag ik mij af?