Een schandaaltje bij JA21 zou Rutte niet slecht uitkomen

Zou het JA21 lukken het veelbesproken ‘gat op rechts’ te vullen? Wordt deze partij het beschaafde alternatief voor kiezers die de VVD te links en de PVV van Geert Wilders te platvloers en te lawaaierig vinden? Als je de opiniepeilingen mag geloven lijkt het er wel op. Want JA21, dat vorig jaar maart met drie zetels de Tweede Kamer binnenkwam, heeft er nu virtueel al minimaal tien vergaard. En vooralsnog blijft de partij stijgen.

De kiezers (althans de potentiële kiezers) van JA21 zijn deels afkomstig van politieke soortgenoten als PVV en Forum voor Democratie. Volgens de polls is bij deze partijen de rek er een beetje uit. Maar een groot deel van het electoraat van JA21 stemde eerder ongetwijfeld toch op de VVD. Die partij zakt volgens de peilingen als een baksteen. Veel van haar aanhang vertrouwt de altijd tussen alle klippen door zeilende Mark Rutte kennelijk niet langer en staat open voor de lokroep van Joost Eerdmans c.s.. Die presenteert zich als extreemrechts en toch netjes. Is zoiets mogelijk?

JA21 werd zoals bekend gevormd toen Eerdmans, senator Annabel Nanninga en diverse anderen eind 2020 uit FvD stapten. Hun formele motief was dat ze het gebrul van Forum-leider Thierry Baudet een beetje al te antisemitisch begonnen te vinden. Hun werkelijke reden vormde vermoedelijk de vrees dat Baudet met zijn wappiewaanzin en complottheorieën te ver was afgedwaald van de weg naar verkiezingssucces. De stemmen van de coronaontkenners en antivaxers heeft hij op zak, maar deze groep vormt alles bij elkaar maar een paar procent van de bevolking. Wie op zoek is naar een ruime achterban moet zich wat terughoudender opstellen.

Een paar jaar geleden leek Baudet nog van deze waarheid doordrongen. Zijn Forum groeide als kool omdat kiezers het zagen als een redelijke rechtse uitwijkmogelijkheid. Een gigantische verkiezingsoverwinning bij de Provinciale Statenverkiezing van 2019 was het gevolg. Maar al snel daarna begon FvD weg te zakken. Baudet maakte met iedereen ruzie en ging steeds wilder om zich heen slaan. In de peilingen liep zijn partij snel leeg.

Zo moet het dus niet, zullen Eerdmans en Nanninga gedacht hebben. Het wordt tijd om het electoraat een andere oplossing voor te houden. Extreemrechts en nationalistisch uiteraard, maar net een tikkeltje minder erg dan Forum. Laat staan dan de wel erg radicale Geert Wilders van de PVV, die met zijn schuimbekkende tirades de kiezers te veel afschrikt.

JA21 heeft, naast zijn ietwat gematigder koers, nog een ander pluspunt. De partij kan, ondanks haar geringe aantal zetels in de Tweede Kamer, nu al een rol spelen in de politiek. Ze beschikt namelijk over zeven senatoren. Allemaal ex-FvD’ers die zijn meegegaan met Eerdmans en Nanninga. De ‘Fractie-Nanninga’, zoals JA21 in de Eerste Kamer officieel heet, kan ruim voldoende zetels leveren om de coalitiepartijen daar aan een meerderheid te helpen. Niet dat D66 en ChristenUnie op die steun zitten te wachten, maar er kunnen zich situaties voordoen waarin er geen andere optie is.

JA21 heeft op dit moment dus goede papieren. Maar het heeft ook vijanden, die waarschijnlijk niet lang zullen aarzelen voor ze in actie komen. Om te beginnen de directe concurrenten FvD en PVV. Ik denk niet dat Baudet en Wilders zich zonder verzet naar de electorale slachtbank zullen laten leiden. Maar ook Rutte zal naar verwachting niet lijdzaam toezien hoe Eerdmans en zijn kompanen zetels afsnoepen van de VVD. Afgelopen weekend sprak de premier zich uit tegen elke vorm van samenwerking met PVV en FvD. Over JA21 zweeg hij. Misschien niet lang meer.

Anderzijds kan Rutte niet al te hard inhakken op deze partij. Zijn kiezers lopen niet voor niks weg. Hij moet iets zien te verzinnen waardoor zijn rivalen in diskrediet raken zonder dat iemand met de beschuldigende vinger naar de VVD kan wijzen. Een schandaaltje bij JA21 zou hem niet slecht uitkomen. Een hele domme uitspraak van Eerdmans zou natuurlijk ook helpen.