Een premierstrijd zal een negatief effect hebben op het toch al broze vertrouwen in de Haagse politiek

Het zomerreces nadert zijn einde en binnenkort zal de campagne in volle hevigheid losbarsten. Na de massale uittocht van prominente politici gaan de gesprekken vooralsnog vooral over wie binnenkort naar het Torentje mag verhuizen: wordt het Frans, Dilan, Caroline of toch Pieter?

Dit speculeren over de personele bezetting in het Haagse past binnen een trend die al enige tijd geleden is ingezet. En het feit dat de invulling van het premierschap dit keer tot extra opwinding leidt is natuurlijk ook weer niet onbegrijpelijk. Na een ruim decennium Mark Rutte smacht een groot deel van Nederland naar een nieuw gezicht.

Toch moeten wij collectief de verleiding weerstaan om de campagne niet te verengen tot de keuze voor Rutte's opvolging. Allereerst vanwege de democratische feiten: Nederlanders kiezen wie hen mogen vertegenwoordigen in de nieuwe Tweede Kamer. En de Tweede Kamer vormt samen met de Eerste Kamer het hoogste orgaan in onze parlementaire democratie. Het zou daarom goed zijn als ook de partijleiders dit in de campagne benadrukken, want in politiek Den Haag is het niet iedereen duidelijk waar het primaat van de politiek belegd is.

Dat er op dit vlak nog werk aan de winkel is bleek uit de uitspraken van Henk Kamp en Alexander Pechtold. Onlangs verweten zij Pieter Omtzigt dat hij vooral goed was in de vinger op de zere plek leggen, maar dat hij nooit bereid is geweest om zelf politieke verantwoordelijkheid te nemen. De coryfeeën slaan de plank volledig mis: het impliceert een onjuiste weergave van de verhoudingen in het democratisch bestel en het schetst een valse tegenstelling tussen verantwoordelijkheid nemen en het Kamerlidmaatschap. Een gezonde parlementaire democratie vaart juist op de kritische en kundige politici die kiezen voor het controleren van de macht.

Een premierstrijd zal onbedoeld ook een negatief effect hebben op het toch al broze vertrouwen in de Haagse politiek. Want waar het debat zich zal vernauwen tot personen, zullen de campagnemachines met het Torentje in zicht de eigen lijsttrekkers bijna buitenaardse kwaliteiten proberen toe te dichten. En juist dit mechanisme komt in de praktijk neer op het organiseren van maatschappelijke teleurstelling. Ook een nieuwe premier kan in een versplinterd polderlandschap hoogstwaarschijnlijk niet eigenstandig het roer omgooien.

Wat dan wel?

De verkiezingen vinden plaats in een ingewikkelde tijd. Nederland staat voor een groot aantal ingewikkelde uitdagingen en er is oorlog in Europa. Het oplossen van grote vraagstukken, zoals klimaat en sociale ongelijkheid, is ingewikkeld. Om in deze context tot gedragen beleid te komen zijn vergezichten nodig. Er is behoefte aan verhalen die verder reiken dan een kabinetsperiode, aan duidelijke keuzes.

De campagne moet daarom gaan over de ideeënstrijd. Partijleiders moeten niet uitleggen wat voor persoon er achter de politicus schuilgaat, maar uitleggen op welk mensbeeld en overtuigingen het partijprogramma is gestoeld.

De partijleiders hebben de democratische plicht om op inhoud het eigen politieke verhaal te schetsen en om de verschillen met andere partijen inzichtelijk te maken. Hoe beter zij hier in de campagne in slagen, hoe beter kiezers in staat worden gesteld om op 22 november te doen wat van hen gevraagd wordt: de verhoudingen in de nieuwe Tweede Kamer bepalen.