Een op de drie Europeanen stemt inmiddels op extremistische partijen, vooral extreemrechts groeit

Eén op de drie Europeanen stemt inmiddels op populistische zogenaamde “anti-elite” partijen op de flanken van het politieke spectrum. De grootste toename van kiezers is te zien bij extreemrechtse partijen zoals AfD in Duitsland of Rassemblement national in Frankrijk. Dat blijkt uit een analyse van stemgedrag in 31 landen in handen van The Guardian.

Het onderzoek werd uitgevoerd door meer dan honderd politiek wetenschappers in heel Europa en geleid door Matthijs Rooduijn, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hoewel het aantal kiezers dat op een populistische partij stemt fluctueert, is de onderliggende trend dat deze partijen geleidelijk aan groter worden. En dat heeft gevolgen, waarschuwt Rooduijn:

“De reguliere partijen verliezen stemmen; De anti-establishmentpartijen winnen. Dat doet ertoe, omdat veel onderzoeken nu aantonen dat wanneer populisten macht verkrijgen, of invloed uitoefenen op de macht, de kwaliteit van de democratie afneemt.”

De onderzoekers overwogen om traditioneel centrumrechtse partijen te herclassificeren als extreemrechts, omdat de invloed van extreemrechtse partijen duidelijk invloed hebben op de politiek van deze partijen. Daaronder vallen bijvoorbeeld de Britse Conservatieven, de VVD in Nederland, Les Républicains in Frankrijk en de ÖVP in Oostenrijk. Uiteindelijk zijn ze door de onderzoekers niet bij extreemrechts ingedeeld omdat nativisme nog niet duidelijk de boventoon voert bij deze partijen. Wel schuren ze daar tegenaan en is het volgens de onderzoekers verre van uitgesloten dat ze uiteindelijk wel die kant op bewegen.

Stemmers op populistische partijen, zowel op de linker- als rechterflank, zouden zelf geloven dat ze een “correctie” van de democratie nastreven. Daarbij wordt alles wat tussen “de wil van het volk” en beleidsvorming staat gezien als slecht. “Dat omvat al die essentiële checks and balances – een vrije pers, onafhankelijke rechtbanken, bescherming van minderheden – die een essentieel onderdeel vormen van een liberale democratie,” aldus Rooduijn.

De afgelopen jaren is er een forse toename te zien in de populariteit van rechts-extremistische partijen. Dat leidde in Italië al tot verkiezingswinst van Fratelli d’Italia en maakte van Giorgia Meloni de eerste vrouwelijke premier van dat land. In Scandinavië maken de Finnenpartij (voorheen Ware Finnen) en Zweden-democraten deel uit van de regering. Hongarije is de laatste jaren onder premier Viktor Orbán omgevormd tot een de facto dictatuur. In Griekenland hebben maar liefst drie openlijk extreemrechtse partijen zetels gewonnen in het parlement.

Het grote gevaar schuilt er volgens de onderzoekers in dat extreemrechts voorheen vooral xenofobe kiezers aan zich wist te binden, maar tegenwoordig een veel breder spectrum aan kiezers aanspreekt. De rode draad is nog steeds anti-immigratie, maar hebben dankzij de coronamaatregelen, zogenaamde cultuuroorlogen, genderdiscussies en de klimaatcrisis een publiek gevonden dat zich niet vertegenwoordigt voelt door de gevestigde partijen.

Mensen stemmen nu extreemrechts “die dat eerder nooit deden en waarvan je het ook niet zou verwachten”, aldus de onderzoekers: “Oudere vrouwen, stedelijke kiezers, de goed opgeleide middenklasse. Ze zijn bereid de democratie in te ruilen en zeggen: ‘Ik weet dat deze leider autoritair is – maar hij zal in ieder geval economische stabiliteit brengen.’”