Een ode aan de vrouw; een beetje gelijk bestaat niet

De eerste vrouwelijke burgemeester van Nijmegen komt de grote kamer binnen van een oud kantoorgebouw op de bovenverdieping aan de Burchtstraat. Het is het jaar 1988. Hier zetelt de Turkse vrouwenvereniging, die daar samen met een andere vrouwenvereniging regelmatig bijeenkomsten houdt. Vrij snel na haar aanstelling als burgemeester heeft Ien Dales kennisgemaakt met mijn moeder als voorzitter van de Turkse vrouwenvereniging en beloofd om snel langs te komen. En zo geschiedt het.

Bij haar binnenkomst in de zaal, waar vele migrantenvrouwen aanwezig zijn, brengt burgemeester Dales rust en warmte. Ik ben elf jaar en het is mijn eerste ontmoeting met Ien Dales en überhaupt met een burgemeester. Het wordt een dag die een onuitwisbare herinnering achter laat.

Tussen deze strijdbare vrouwen breng ik een groot deel van mijn jeugd door. Door te verenigen delen deze vrouwen hun lief en leed. Samen gaan ze de strijd aan voor hun vrijheid, gelijkheid, menswaardigheid en om te kunnen zijn, wie ze willen zijn. Naast emanciperen, moeten deze vrouwen ook een nieuwe taal leren en dus ook integreren in de Nederlandse samenleving.

De betrokkenheid en oprechte belangstelling van Dales voor de vele verhalen van de vrouwen met een niet al te makkelijk leven, maken op mijn moeder een onvergetelijke indruk. De bijzondere ontmoeting en vooral de steun die burgemeester Dales laat voelen, motiveren mijn moeder en andere vrouwen om verder te gaan met hun missie. Op Ien kan ze vertrouwen en bouwen, zó voelt het. Het leert mijn moeder om niet op te geven. En ook nu, ruim dertig jaar later, voelt ze de kracht van Dales nog immer.

Dames en heren ,

Voor u staat een gelukkige man, het is mij een voorrecht om aan u de 22 ste editie van de Ien-Dales lezing te mogen voordragen. Ien Dales staat voor emancipatie, voor de rechten van de mens, solidariteit  en voor rechtvaardigheid. Deze kernwaarden zijn belangrijk voor een vrije, geëmancipeerde en hechte samenleving. Die continue bevochten moet worden.

De recent ook in Nederland in het nieuws gekomen onsmakelijke Nashville-verklaring laat zien dat inclusiviteit geen vanzelfsprekendheid is en dat publiekelijk uitsluiten in een moderne westerse democratie ook zomaar kan.

De vrijheid om je eigen partner te mogen kiezen ongeacht zijn of haar kleur, geaardheid, religie of levensopvatting, daar staat Ien Dales voor. Deze uitdaging is voor de hele mensheid bedoeld.

In 1969 werd Shirley Chisholm het eerste zwarte parlementslid voor de Democraten in Amerika. Ze zei dat ze als vrouw veel vaker gediscrimineerd werd, dan als kleurling. Ook gaf ze aan dat het een onuitgesproken veronderstelling is, dat vrouwen anders zijn. Het ‘Equal Rights Amendment’ diende ze in om aan iedereen, ongeacht huidskleur of geslacht, gelijke rechten toe te kennen.

Dat wat allang een vanzelfsprekendheid had moeten zijn, is nog lang geen vanzelfsprekendheid. Ook al is een waarde zoals gelijkheid bij wet geregeld, zolang die gelijkheid en gelijkwaardigheid niet door iedereen geaccepteerd worden, hebben vrouwen nog een lange weg te gaan. De noodzaak voor verandering is wereldwijd zichtbaar en voelbaar.

Overal waar ik in de wereld ben, zie ik het verzet van vrouwen en hun vastberadenheid in hun gevecht voor gelijkheid, vrijheid en rechtvaardigheid. Dat is iets om te koesteren.

Deze ‘ode aan de vrouw’ draag ik op aan alle vrouwen in Nederland en over de hele wereld. Ik ben in mijn jeugd opgevoed door sterke, strijdbare en liefdevolle vrouwen, zoals mijn moeder en mijn oma. Mijn moeder was de voorzitter van de Turkse vrouwenvereniging in Nijmegen in de jaren tachtig en negentig. Als kind hoorde ik de verdrietige verhalen van de vrouwen die in hun dagelijkse leven letterlijk aan het overleven waren, vanwege huiselijk geweld, eerwraak, onderdrukking, uithuwelijking, armoede, analfabetisme of mentale problemen. Mijn liefde voor rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid heeft zich toen ontwikkeld. Misschien heb ik niet altijd volgens mijn idealen geleefd, maar ik geloof in de wet van de liefde, waar geen ruimte is voor ongelijkheid, haat en geweld. Het raakte me enorm als kind, omdat ik hun verdriet voelde…

Als de muren van het oude gebouw aan de Burchtstraat in Nijmegen konden spreken, dan hadden we nu, hier, het verdriet van de vrouwen, gevoeld.

Overal in de wereld hebben vrouwen extra hard moeten vechten voor hun rechten. Als we teruggaan in de geschiedenis dan zie je hoe de negatieve beeldvorming over de vrouw is ontstaan: het verhaal van Adam en Eva; onnozele Eva zou ons uit de hemel hebben verjaagd. En in de Griekse mythologie was het Pandora die achteloos de doos opende en ons in ellende heeft gestort.

In 1776 stond er in de Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten dat “alle mensen als gelijken geboren worden”. Maar dit gold niet voor vrouwen. Zo zijn er in de geschiedenis vele momenten en verhalen geweest die de achterstelling van vrouwen alleen maar meer hebben aangewakkerd. Gelukkig heeft deze ongelijkheid tot veel verzet geleid van vrouwen, over de hele wereld en op verschillende momenten in de geschiedenis.

Er waren vrouwen die rassendiscriminatie niet accepteerden, zoals Rosa Parks. Zij heeft geschiedenis geschreven. Ze is vooral bekend geworden door haar verzetsdaad in Montgomery, in de VS in 1955. Op dat moment weigerde  deze jonge vrouw, haar voor  zwarten  gereserveerde zitplaats af te staan aan blanke passagiers. Hoe sterk is dat?!

Dichtbij huis hebben we Aletta Jacobs. Jacobs legde in 1877 en 1878 haar  artsexamen  af, waarmee ze de eerste vrouwelijke Nederlandse arts werd. Later vestigde Jacobs zich als huisarts in  Amsterdam , waar ze wekelijks gratis spreekuren hield voor minder vermogende vrouwen, cursussen gaf en het  pessarium  als voorbehoedsmiddel introduceerde. Het is een herinnering aan deze vrouw die we moeten koesteren.

Al decennialang strijden vrouwen voor hun vrijheid en gelijkheid. Dankzij de offers en strijd van vele vrouwen, kunnen sommige andere vrouwen ook weer verder emanciperen. De beelden van de Afghaanse vrouw Farkhunda Malikzada, die in Kaboel werd gelyncht door een groep haatmannen zijn op mijn netvlies gebrand. Ik kan dat beeld maar niet vergeten. Op de plek waar ze is overleden, heb ik letterlijk gestaan. Ik stond stil, keek om me heen en was verdrietig.

In de zomer van 2017 ben ik getuige geweest van de verovering van de Iraakse stad Mosul op IS. In de tuin van een hotel zag ik de kooien, waarin  ze vrouwen hadden vervoerd en op de markt als seksslaven hadden verkocht.

Een onmenselijk en walgelijk beeld…

Ik heb de vrouwen op de barricades gezien op het Tahrirplein in Egypte tijdens de Arabische Lente, en in Noord-Syrië hoe ze als leeuwinnen vochten tegen de jihadisten van IS. Enerzijds moedig en strijdbaar, anderzijds zo kwetsbaar.

In Amerika zag ik hoe moedige vrouwen de Women’s March liepen. In Afghanistan zag ik dat de vrouwelijke politieagenten zich niet bang lieten maken voor intimidaties en bedreigingen van de Taliban. In Saoedi-Arabië zag ik vrouwelijke activisten die door de barrière van angst braken en vervolgens opgepakt zijn. Ja, ik heb vele dappere vrouwen gezien tijdens mijn reizen. Ondanks de ellende, gaven ze me hoop. Hoop dat verandering mogelijk is en dat alles omkeerbaar is. Het waren stuk voor stuk vrouwen die geschiedenis hebben geschreven en nog gaan schrijven.

Ik ben geboren en getogen Nijmegenaar. Ik heb een liefdevolle en een heel fijne jeugd gehad in een wijk waar diversiteit een gegeven was. Juist die vereniging van verschillen, hebben mij veel moois laten zien van de mens. Helaas zijn er plekken op de wereld waar mensen beperkt worden in hun vrijheid, omdat zij juist verschillend zijn. Mensen worden gevangen genomen, vanwege hun seksuele geaardheid. Mensen worden onderdrukt, omdat ze in een ander god geloven. Mensen worden niet geaccepteerd, vanwege hun huidskleur…

Hoort dit bij het leven?

Er zullen misschien altijd conflicten zijn op de wereld. Wat mij echter hoop geeft, is dat er ook mensen zijn die opstaan en zich verzetten tegen conflicten, tegen oorlogen en tegen onrechtvaardigheid. Het zijn mensen met een ziel en goed moreel kompas zoals Ien Dales.

Ik denk vaak terug aan de vrouwen van de Turkse vrouwenvereniging van mijn moeder. Ze leverden een strijd in hun eigen omgeving en voor een gelijkwaardige positie in de Nederlandse samenleving. Ik moet tegelijk denken aan de vrouwen en meisjes die ik tijdens mijn reizen heb ontmoet; die te maken hebben gehad met intimidatie, geweld, discriminatie, onderdrukking en gebrek aan gelijke kansen. Hun levens worden bedreigd, hun potentieel wordt gestolen. Dat moeten we niet toestaan, en ons verzet moet duurzaamzijn. Het Westen moet opstaan en openstaan voor hun strijd, om hen op zijn minst een menswaardig bestaan te kunnen geven.

Mijn vader stond ooit met één koffer hier op het station in Nijmegen. Hij was gastarbeider, kwam hier om te werken, en nam het idee dat ieder mens zich nuttig moet maken voor de samenleving met zich mee. Dat draag ik bij me en wil ik graag uitdragen. Maak je nuttig voor de samenleving, maak het verschil voor een ander, hoe klein dat verschil ook is. Leef niet alleen voor jezelf. Leef voor de vrouwen aan wie het leven wordt ontnomen door onderdrukking, door macht en door ongelijkheid.

Leef met liefde, want dat is wat er nodig is: meer liefde voor elkaar. Ik geloof ook in de wet van de liefde, waar geen ruimte is voor haat, onrecht en onderdrukking.

Zoals mijn grote voorbeeld de soefi mysticus Rumi ruim 800 jaar geleden zei: Een leven zonder liefde is nutteloos. Vraag jezelf niet wat voor soort liefde je moet zoeken, of dat spiritueel of materieel moet zijn, of goddelijke liefde of alledaags liefde, oosters of westerse liefde. Divisies leiden alleen maar tot nog meer verdeeldheid. Liefde heeft geen labels, geen definities. Het is wat het is, puur en eenvoudig. Liefde is het water van het leven.

En ja, dat klinkt misschien soft uit mijn mond, iemand die veel ellende in de wereld heeft gezien. Maar het is ook precies wat Ien Dales dreef, de vrouw die in de herinnering van velen misschien meer ‘strijder’ dan ‘liefdegever’ was. Maar zij is de vrouw die begreep dat het echte samenleven, in volwaardigheid en gelijkheid leven, niet vanzelfsprekend is.

In de vrij recent vrijgegeven notulen van de ministerraad over Srebrenica blijkt dat zij als minister in 1993 openlijk een moreel appèl deed om in te grijpen in Srebrenica. “Nederland kan dat niet met schone handen laten gebeuren. Bij de aanloop naar en het begin van de Tweede Wereldoorlog is ook te lang de ogen gesloten voor wat er gaande was.” In de ministerraad gaf ze aan dat in “historisch perspectief zou worden geoordeeld” over hoe landen zich hebben opgesteld.

Hier zie je een staatsvrouw, inderdaad, vrouw, met het juiste morele kompas en met een houding en visie waarmee ze ver voor de troepen uitliep.  ‘Een beetje integer bestaat niet’ , deze woorden van Ien Dales kennen we ook. Vandaag de dag nog zo actueel en belangrijk.

De politiek zou het vertrouwen moeten winnen van de burgers. Dat doe je als je de mens centraler zet. ‘Ik denk niet in wetten, ik denk in mensen’ , zei Dales. En dus trok ze in de twee jaar dat ze burgemeester van Nijmegen was, de wijken van Nijmegen in. Zo leerde ze de problemen van de Nijmegenaren kennen, dronk ze een glas bier met de inwoners in de achterstandswijken, die de hoop op een mooier leven allang verloren hadden. En zo was haar betrokkenheid zichtbaar en voelbaar…

Dames en, vooruit dan, heren, Ien Dales heeft de strijdvaardigheid van vrouwen zoals mijn moeder aangewakkerd. In een interview heb ik met enige aarzeling de gedachte om burgemeester van Nijmegen te willen worden aangekondigd. Ik hou van deze stad en symbolisch gezien zou het prachtig zijn om er de sleutel van te hebben. Maar de volgende burgemeester van Nijmegen moet een vrouw worden. En die daarna en daarna en daarna ook. Ook mannen moeten leren plaatsmaken voor vrouwen en emanciperen.

Al die sterke vrouwen die ik genoemd heb, hebben mij gesterkt in de overtuiging dat de verandering bij ons zelf begint. We moeten ons verzetten tegen onrecht en ongelijkheid. Laten we met zijn allen afspreken dat we nooit onverschillig worden.

De uitdaging is ook om niet de hoop te verliezen en om als samenleving hechter te worden, door te waken voor de vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid. En die hoop, daar staat Ien Dales voor. Moge er nog duizenden Ien Dalesjes geboren worden, vrouwen die het leven openbaren, die ons er keer op keer op wijzen dat een beetje gelijk niet bestaat. Gelijkheid is geen te bediscussiëren definitie. Vrouwen snappen dat.

Leve de vrouw! Mijn dank aan u is groot!