Een miljard voor Afrika? Enkele feiten over ontwikkelingshulp

De Adviesraad Internationale Vraagstukken ziet graag dat Nederland een miljard euro extra ontwikkelingshulp aan Afrika geeft omdat menig land daar door de economische gevolgen van de coronacrisis uit balans dreigt te raken. De laatste jaren is er uit dat continent heel goed nieuws gekomen dat te vaak de poortwachters van de reguliere media niet wist te passeren: een aantal landen boekt best een aardige economische groei. De lusten daarvan worden zelden eerlijk verdeeld , maar waar geen burgeroorlog heerst, is toch sprake van enige vooruitgang. Dat wordt nu allemaal ineens door de pandemie teniet gedaan. Dat miljard is bedoeld om instabiliteit te voorkomen. Van ruzie bij de buren heb jij ook last, vooral als ze met dingen gaan smijten.

Nu staat de VVD op haar achterste benen. Achteloos belooft men het dubbele aan de KLM, Hoekstra pronkt met zijn diepe zakken maar één miljard voor Afrika kan er niet af. Dat is buitengewoon dom en kortzichtig. Natuurlijk worden weer de oude verhalen in stelling gebracht over krijgsheren en corrupte ambtenaren die er met de buit vandoor gaan. Dat is al meer dan een halve eeuw het geval. In de jaren zeventig zat bevooroordeeld Nederland aan de toog altijd te lallen over de gouden bedden waarin Afrikaanse dictatoren zouden slapen. En nog steeds gelooft de gemiddelde Jan Lul van de Hogebomen, dat ontwikkelingshulp zonder meer aan de regeringen van Afrikaanse landen wordt overgemaakt.

Het tegendeel is het geval. Al decennia lang worden met ontwikkelingsgeld projecten gefinancierd, die het donorland van tevoren moet goedkeuren. Dat gaat met tal van controleprocedures gepaard. Ook eisen noordelijke landen een precieze verantwoording van de uitgaven. Er is bij dit alles wel een probleem. Donornaties zoals Nederland denken te weten wat goed is voor ontwikkelingslanden. Ze vinden regelmatig nieuwe prioriteiten uit voor de hulp: bescherming van het milieu, emancipatie van de vrouw, behoorlijk bestuur, het bevorderen van de civil society ondernemerschap. Nederland wil bovendien graag nota’s zien met een beleid voor de midden- en de lange termijn omdat het zelf hartstochtelijk gelooft in het nut van beleidsmedewerkers. Zo smoren van buiten opgelegde goede bedoelingen het effect van de hulp. Het is bijvoorbeeld heel moeilijk om tussentijds de doelstellingen van een project te wijzigen omdat de omstandigheden drastisch veranderden, iets wat in warme landen vaak voorkomt. In Nederland trouwens ook – zie de krediet- en de coronacrisis – maar daar wandelen we dan overheen.

Elk hulpgevend land heeft zo zijn eigen wisselende hobby’s en het is voor  aanvragende Afrikaanse instanties vaak moeilijk om dat allemaal bij te houden. Dat is problematisch want hier in het westen is het een dogma dat je hulp niet moet opdringen maar dat je een antwoord moet geven op de vráág uit de ontwikkelingslanden. Die vraag moet uiteraard wel in ons straatje van het moment passen. Anders wordt het project afgewezen.

En dan heb je ook nog de gebonden hulp die de ontvangers moeten besteden bij bedrijven in het donorland.

Dit allemaal voor de habbekrats die ontwikkelingshulp in feite uitmaakt. De Verenigde Naties hebben de rijke lidstaten ooit aanbevolen anderhalf procent van hun bruto nationaal product te besteden aan zulke steun. Alleen Nederland, een paar Scandinavische landen en naar ik meen Canada hebben zich een tijd lang aan dat normbedrag gehouden. Sindsdien hebben ook zij dat percentage sterk laten dalen.

In 2018 is er door rijke landen 153 miljard dollar aan ontwikkelingshulp gevoteerd,  voor de hele wereld. Afrika alléén kreeg in 2017 een kleine vijftig miljard dollar. Dat klinkt indrukwekkend tot je beseft dat de rijksuitgaven van Nederland voor het jaar 2018 274,3 miljard euro bedroegen. Nog een cijfertje: in 2018 stuurden migranten bij elkaar 625 miljard dollar naar hun thuislanden. Nu begrijpt U waarom ontwikkelingslanden het zo vaak verdommen om hun burgers terug te nemen als wij ze kwijt willen. En waarom de dreiging om de ontwikkelingshulp stop te zetten in hun hoofdsteden zo weinig indruk maakt.

Tot zover de feiten, die ongetwijfeld zullen verdrinken in de tsunami aan vooroordelen, leugens, kwaadaardigheid en racisme die over de sociale media heen zal spoelen sinds is geopperd Afrika met één miljard extra te helpen.

Het schijnt dat er in het kabinet onenigheid heerst over deze kwestie. ChristenUnie en D66 zijn op het internationale vlak minder kortzichtig dan de VVD en het CDA zit op de wip.

Rutte moet dus een uitweg vinden. Je kunt de angel uit het debat halen door te zeggen dat je deze problematiek in Europees verband zou moeten aanpakken.

Dat is in dit geval niet zo’n gek idee.  De Europese Unie bedrijft al sinds jaar en dag ontwikkelingshulp. 71 ontwikkelingslanden – vrijwel altijd voormalige koloniën  –  onderhouden op grond van  het verdrag van Lomé uit 1975 een bijzondere relatie met de EU. Ze komen in aanmerking voor hulpprogramma´s. Ze genieten privileges bij de toegang van hun producten op de Europese binnenmarkt. Het beschikbare budget bedroeg in 2018 16,4 miljard dollar voor al die 71 landen bij elkaar. Men zou gezien de noodsituatie kunnen besluiten dat bedrag voor de komende jaren eens stevig te verhogen om daarmee te voorkomen dat zich  rampen voordoen zoals staatsbankroeten en hongersnoden. Dat is absoluut in het belang van de Europese Unie tenzij die zich op de middellange termijn wil schikken in een economische en politieke hegemonie van China. Of als je graag ziet dat Afrikanen hun problemen bij jou in de straat komen brengen omdat we er over heen keken toen ze die in hun eigen land naar voren brachten.

Penny wise and pound foolish   wordt steeds meer het centrale kenmerk van onze buitenlandse politiek. We zullen een hoge prijs betalen als we  kibbelend over een miljard  de ontwikkelingslanden links laten liggen. De kortzichtigheidscultuur, het zelfvoldaan navelstaren en de benepenheid van de VVD vormen  een steeds groter risico als het erom gaat ons land zo heelhuids mogelijk door de coronacrisis te helpen.

Update 1: Mark Rutte behoort met onder andere Ursula von der Leyen en een groot aantal Afrikaanse en Europese leiders tot de ondertekenaars van een opiniestuk in de Financial Times, waarin ze om honderd miljard vragen ter bestrijding van de coronacrisis in Afrika. Lees hun stuk hier.

Update 2: honderd Afrikaanse intellectuelen en schrijvers hebben een open brief gericht, niet alleen aan de leiders maar ook aan de groeiende middenklasse op hun continent om niet klakkeloos de lockdowns van de noordelijke landen te imiteren. Ze leggen de nadruk op de eigen kracht van de Afrikanen. De brief staat hier.