Een kwestie van leven of dood

De formatie van het kabinet is opnieuw opgestart. Haast is geboden vindt D66. Kaag zet in op een progressief stabiel kabinet waar klimaat en gelijkheid hoog op de agenda staan. De verkiezingswinst maakt voor D66 duidelijk dat het anders moet dan het vorig kabinet. Een kabinet met de ChristenUnie past daar niet bij. Kaag wil niet regeren met Segers.

Een heet hangijzer zijn de ethische vraagstukken en dan met name het dossier ‘Voltooid leven’. D66 wil het wettelijk mogelijk maken om hulp bij zelfdoding te verlenen aan ouderen die hun leven als ‘voltooid’ beschouwen. De ChristenUnie zet in op een samenleving waarin ouderen zich betekenisvol voelen. Volgens woordvoerder Mirjam Bikker van de ChristenUnie weegt de taak van de overheid om kwetsbaren groepen te beschermen vele malen zwaarder dan het faciliteren van zelfdoding van gezonde mensen via een zelfmoordpil.

In opdracht van het ministerie van VWS is in 2020 onderzoek gedaan naar de vraag hoe groot de groep ouderen van 55 jaar en ouder is met een doodwens zonder medische aanleiding. In het onderzoek werden ook de kenmerken, omstandigheden en ervaringen die een rol spelen bij een doodwens betrokken. Uit het onderzoek kwam dat omgerekend naar de bevolking van Nederland ongeveer 10.000 mensen een actieve wens hebben om het leven te beëindigen. Twee derde van de groep met een actieve doodwens is vrouw en iets minder dan een derde gaf aan altijd een actieve doodwens gehad te hebben. De belangrijkste versterkende factoren voor de doodwens zijn piekeren, aftakeling en eenzaamheid.

Getalsmatig gaat het om een kleine groep. Indachtig de politieke filosofie van Jeremy Bentham waarin het streven naar ‘zoveel mogelijk geluk voor zoveel mogelijk mensen’ voorop staat, is de vraag of het willen uitwerken van een wet over Voltooid leven in het regeerakkoord een breekpunt moet vormen. Achter de getallen steken echter grotere vragen. Wat is de rol van de dood in de samenleving? Hoe gaan we om met de dood? Wat is de betekenis van de dood? Op welke manier nemen we afscheid? Hoe blijven we de doden herinneren?

Een ding is zeker, we sterven allemaal. De dood geeft daarmee betekenis aan het leven. Ondragelijk zou het zijn als we zonder eind in zicht net als Sisyfus telkens de rots omhoog zouden moeten duwen. Nog daargelaten om altijd dezelfde akelige of minder akelige mensen tegen te komen.

De dood geeft ook lotsverbondenheid. Vanuit de zekerheid dat ieders scheepje vroeg of laat in de golven verdwijnt, verwacht je dat we wat aardiger voor elkaar zouden moeten zijn. Waarom elkaar de tent uitvechten als het einde voor iedereen naderbij komt. Met elkaar zouden we er toch iets leukers van moeten kunnen maken.

Met de dood is ook wat gemakzuchtiger om te gaan. Volgens de Griekse filosoof Epicurus is de dood eenvoudig een uitéén gaan van wat atomen. “Als wij er zijn is dood niet, en als de dood er is, zijn wij niet”. In het leven draait het voor Epicurus om het vermijden van pijn en het streven naar genot. Genot ziet hij hierbij als het streven naar gemoedsrust.

Vele vragen en antwoorden zijn mogelijk over leven en dood. Rituelen en gebruiken rondom het sterven en het omgaan met de dood zijn verschillend over de hele wereld. Wie als buitenstaander een dode op een brandstapel in India ziet verdwijnen of een kist die onder orgelspel in een grafkelder zinkt, zal zich afvragen waarom zo verschillend? Gaat het niet om vergelijkbare atomen?

Maak de dood meer onderdeel van het leven. Leer van elkaar over rouw en herdenking van de doden. Breng de denkbeelden van D66 over zelfbeschikking en ChristenUnie over menswaardig bestaan samen. Ga in gesprek over leven en dood in een individualistisch geseculariseerde samenleving en in een christelijke samenleving. Leer van elkaar. Neem in het regeerakkoord de stichting van het Rijksinstituut voor Leven en Dood op. Debateer daar over ‘Voltooid leven’. Kaag en Segers zullen zich laven aan al het goeds van leven en dood.