Een hernieuwde kennismaking met dr. Goebbels
Wat als nog eens zo'n natuurtalent opstaat?
Meer dan twee uur lang hield dr. Joseph Goebbels ons in de ensceneringen van zijn leven gevangen. Zijn enthousiasme, zijn dwingende persoonlijkheid, het wisselend timbre van zijn stem, zijn totale meeslependheid werden tot leven gebracht door de veelzijdige acteur Robert Stadlober in de film Führer und Verführer. Regisseur Joachim A. Lang legde hem consequent uitspraken in de mond die de echte Goebbels daadwerkelijk heeft gedaan.
Het was eigenlijk een hernieuwde kennismaking. Goebbels blijft ook tachtig jaar na zijn dood fascineren. Er worden nog steeds nieuwe biografieën over Hitlers minister van Volksvoorlichting en Propaganda geschreven. Ik heb thuis een halve plank vol. Bijna alles wat Goebbels in Führer und Verführer te berde brengt, kende ik al uit zijn dagboekaantekeningen en toespraken. Lang heeft ongetwijfeld een van de eerste en beste levensbeschrijvingen – door de journalist Curt Riess – goed gelezen. Volgens deze generatiegenoot beschouwde Goebbels zich allereerst als de grote scenarist van het Derde Rijk. Hij gebruikte de technieken van de geluidsfilm om de werkelijkheid van het nationaalsocialisme aan iedereen op te leggen. De Führer was daarvan het stralende middelpunt, het antisemitisme uiteindelijk de drijvende kracht.
In Führer und Verführer zet dr. Goebbels alles maar dan ook alles in scene, tot en met het geluk van zijn gezin, terwijl hij zelf de liefhebbende vader speelt van zijn zes schattig ogende kinderen, die trouwens ook dol waren op Onkel Führer. Dat tegelijkertijd het vrouwelijk talent van de Duitse filmindustrie altijd de avances van dr. Goebbels moest vrezen, was in artistieke kringen wijd en zijd bekend. Eenmaal werd hij trouwens écht verliefd op een actrice, de Tsjechische Lida Baarová. Alles wilde dr. Goebbels voor haar opgeven maar de Führer stak er een stokje voor. Hij moest bij Magda en de kinderen blijven. De scene met Baarová werd door Onkel Führer in zijn gedaante van albeheerser onverbiddelijk uit Goebbels' leven geschrapt. Ze mocht nooit meer in een Duitse film spelen en leefde lang genoeg om in het Tsjechië van na het communisme nog een soort beroemdheid te worden.
Goebbels' grootste enscenering – zo maakt de film duidelijk – moest hem en het Derde Rijk overleven. Tijdens de Götterdämmerung in april en mei 1945 voegde hij zich met zijn gezin bij Onkel Führer in de bunker onder de verwoeste Rijkskanselarij. Een dag na Hitlers zelfmoord, gaven Joseph en Magda hun slapende kinderen elk een dodelijke capsule. Daarna wandelden ze de tuin in en beten een cyanidecapsule stuk. Het was de bedoeling dat hun lichamen gevonden zouden worden in tegenstelling tot het stoffelijk overschot van de Führer dat was verbrand. Zo zouden er altijd speculaties blijven bestaan over zijn uiteindelijk lot. Maar het moest duidelijk zijn dat het gezin Goebbels Hitler trouw was gebleven tot in de dood.
Goebbels had er ook voor gezorgd dat zijn dagboeken – voor publicatie bedoeld – gevonden zouden worden.
Deze enscenering is volledig geslaagd want U ként het verhaal. Het is geen apotheose maar het past wel in de oud-Germaanse mythe over de ondergang van de godenwereld in een gruwelijke eindstrijd. Precies zoals Goebbels het had bedoeld. En de dagboeken zijn in vele talen vertaald. De Nederlandse versie is op Boekwinkeltjes.nl zó te vinden.
Joseph Goebbels was er in ieder geval wél in geslaagd te promoveren en in nazi-kringen sprak men hem graag aan met Doktor. Eigenlijk voelde dr. Goebbels zich een kunstenaar en een literator. Maar uitgevers en hoofdredacteuren vonden hem te licht. Hitler niet. Van zijn kant vatte dr. Goebbels een tomeloze bewondering op voor de Führer. Hij beschouwde hem als een universeel genie en besloot er zijn levenswerk van te maken deze unieke Übermensch te laten stralen als de helderste ster aan het firmament.
Die uitgevers en hoofdredacteuren hadden eigenlijk wel gelijk. Dr. Goebbels kon best aardig schrijven zoals blijkt uit zijn hoofdartikelen voor het opinieweekblad Das Reich maar echt bijzonder was het niet. Zijn eigen krant Der Angriff was een absolute aanfluiting. Het talent van dr. Goebbels kwam wel tot volle wasdom bij de organisatie van massabijeenkomsten, waarin de Führer of hijzelf de hoofdrol speelden. Of op de radio. Als er maar acteurstalent of het gesproken woord aan te pas kwam. Eigenlijk beschouwde dr. Goebbels het leven als een film waarvan hij zelf de regisseur was. De hoofdrolspeler heette Adolf Hitler maar hij gaf op de achtergrond de aanwijzingen en hij keurde de decors goed. Tot en met het laatste ogenblik. Voor het overige was ieder figurant.
Dr. Goebbels meende overigens dat amusement een wezenlijke plaats verdiende in zijn ensceneringen. Alleen maar politiek was vermoeiend. Het ging om het modern te formuleren om de mix. Zodra dr. Goebbels het voor het zeggen had, kwam er meer muziek dan ooit op de Duitse radio ten koste van causerieën en documentaires. Ook zorgde de Universal Film Aktiengesellschaft (UFA) bijna tot het einde voor een stroom spannende, ontroerende en muzikale rolprenten, die de productie van Hollywood naar de kroon staken. Dr. Goebbels volgde de concurrentie nauwkeurig. Hij was diep onder de indruk van Gejaagd door de Wind en Sneeuwwitje. Ook Onkel Führer was een topfan van Walt Disney. De pauze, daar ging het om, meende dr. Goebbels en de Duitse soldaat had recht op vlotte muziek.
Waren zijn decors realistisch? Voor het oog wel maar dr. Goebbels had zijn medewerkers toevertrouwd: "Wat de waarheid is, bepalen wij". Het ging niet om de feiten maar om het gewenste scenario. Wie hun rollen niet speelden werden uit het stuk geschrapt. Datzelfde gold voor alle gruwelen die in het kader van de Holocaust en andere vomen van genocide werden aangericht. Zij verstoorden immers het gewenste beeld. Als Hitler in Führer und Verführer Goebbels verbiedt nog langer met Lida Baroová, die Tsjechische hoer, door te gaan, fluistert hij: "U weet wat er gebeurt met mensen die ik niet meer vertrouw".
Dan kiest de Doktor tegen zijn grote liefde en voor het universele genie.
Twee uur waren wij in zaal 3 van Pathé Schiedam figurant in de voorstelling van dr. Goebbels. Dankzij het acteerwerk van Robert Stadlober sleepte hij ons mee in zijn scenario's. Regisseur Lang laat niet na een heel beroemde scène uit het leven van Goebbels in beeld te brengen. In de laatste maanden van de oorlog vraagt hij tijdens een toespraak aan een aantal partijprominenten: "Als over duizend jaar een mooie kleurenfilm wordt gemaakt over deze tijd, wilt U dan dat het publiek begint te joelen en te fluiten als U in beeld komt?"
Goebbels had televisie in huis maar hij zag er nooit zoveel in.
Pas in de tram wisten wij ons los te maken van de drogbeelden die de Doktor ons had voorgespiegeld. En dat terwijl Lang zijn film toch doorspekt met beelden van de Holocaust en het verdere huishouden van Wehrmacht en SS in het bezette Oost-Europa.
Het kan weer gebeuren, waarschuwt Lang in de slotbeelden nadat eerst een oude Holocaust-overlevende een indrukwekkend woord over mens-zijn en menselijkheid heeft gesproken. De Duitse filmkeuring gaf Führer und Verführer het predikaat besonders wertvoll. Dat deed dr. Goebbels zelf overigens in zijn tijd ook al, bijvoorbeeld met Jud Süss.
Je haalt je Raisa Blommestijn voor de geest, de vaste gasten van Ongehoord Nederland en de Kamertrommelaars van de PVV en je huivert: wat als er onder hen echt een natuurtalent opstaat?
Iemand als dr. Goebbels. Iemand die de fine fleur van theater en media aan zich onderwerpt en dan begint Nederland in scene te zetten met U en ik als figurant? Pas op, een belangrijk deel van de Duitse artistieke en intellectuele elite deed mee. Die liet zich uiteindelijk graag door dr. Goebbels fêteren.
Bekijk hier de trailer van Führer und Verführer:
De echte Goebbels aan het woord: het hele volk is verenigd. Een minuut stilte voor zeven gevallen partij activisten:
Amusement was een wezenlijk onderdeel van de totale enscenering. Hier de de pin up van de Wehrmacht, de Hongaarse Marika Rökk. Dit is eerder de sound van het Derde Rijk dan Wagner of marsmuziek. Ich brauche keine Millionen.
Goebbels ware liefde Lida Baroová in de film Preussische Liebesgeschichte. De film werd meteen verboden en is pas in 1950 in de bioscoop gekomen want het verhaal leek te veel op de affaire tussen dr. Goebbels en de Tsjechische actrice.
Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten niet dicht blijken. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.
Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.