Een half jaar geleden waren VVD en NSC zich nog rot geschrokken van het niveau en de moraal van de beoogde bewindslieden

Aan de toon van de berichten in de reguliere media is het niet te merken, maar op sociale media zijn velen verbijsterd over de moraal en het niveau van de nieuwe bewindslieden. Maar hier stopt het dan toch? vroeg Arthur Japin vertwijfeld op X. Dit kunnen VVD en NSC niet accepteren, zeggen Frans Weisglas en vele anderen. Wanneer is de grens bereikt?

Een kleine greep uit de uitingen van beoogde bewindslieden die aanleiding zijn tot de vertwijfeling: ontkenning van klimaatverandering (Faber: Klimaatwetenschappers? Dat zegt mij helemaal niets. Ik hoef niet gestudeerd te hebben om te weten dat ik belazerd word), ontkenning van klimaatverandering én stikstofoverschot, watervervuiling en watertekorten (Madlener), verdediging van de extreemrechtse racistische omvolkingstheorie, willen bezuinigen op de NPO maar ‘in een andere rol’ zichzelf bij de NPO boven de eigen norm laten betalen (Klever), stikstof wegwimpelen als geen enkel bezwaar voor woningbouw, maar het ‘in een andere rol’ wel een bezwaar vinden in de eigen straat (Keijzer), en verwikkeld zijn in een faillissement maar zichzelf wel in staat achten om de economische zaken van het land te behartigen (Beljaarts).

Als de coalitiepartners van VVD en NSC een half jaar geleden hadden gezien wie er in hun kabinet kwamen, hoe deze mensen zich gedragen en wat voor uitspraken ze nu doen, waren ze zich vermoedelijk rot geschrokken van het niveau en de moraal. Waren ze er dan wel aan begonnen?

Fuik
Ik denk het niet. Ik denk dat ze geleidelijk de fuik zijn ingezwommen. Ze slikten kleine schendingen van hun normen ten behoeve van hun grote doel (een rechts kabinet), met het idee: even doorbijten, dan zijn we er. Maar er kwamen steeds nieuwe, grotere schendingen. Nóg even doorbijten denk je dan.

Het doet me denken aan het de bekende experimenten van Milgram*. Deelnemers gaven een zogenaamde andere deelnemer eerst kleine schokjes. Geleidelijk moesten ze het voltage opvoeren. Geleidelijk werd de kans op dodelijke gevolgen steeds groter. Velen gingen door omdat ze al begonnen waren. Ze wisten niet wat nog kwam. Ze toonden steeds meer weerstand, maar ze leken op zeker moment te denken: ik ga snel naar die hoogste van 450 volt en dan is het klaar. Maar toen zei de onderzoeker: nu ga je door met 450. Dat deden ze ook.

Voet tussen de deur-techniek
De deelnemers die weigerden, deden dat in de meeste gevallen al meteen aan het begin. Als ze eenmaal meewerkten, gingen ze door. Het was een hellend vlak. Als deelnemers al aan het begin hadden geweten dat ze dodelijke schokken moesten geven en daar lang mee door moesten gaan, hadden ze waarschijnlijk veel vaker meteen nee gezegd.

Maar dat wisten ze niet. Ze begonnen gewoon en na elke schok moesten ze het niveau verhogen. Dit geleidelijk opvoeren van een verzoek heet de foot-in-the-door techniek. Mensen worden welwillender als ze ergens al in mee zijn gegaan.

We weten nog niet waar het stopt. In termen van de parallel met Milgram: de verbijsterende uitspraken die we nu hebben gehoord van sommige nieuwe kabinetsleden zijn nog niet het niveau van de dodelijke schokken. Die komen nog.

* Er is (deels terechte) kritiek op de experimenten van Milgram en zijn interpretatie van de resultaten, maar voor de parallel die ik hier trek is die niet relevant. De onderzoeken zijn gerepliceerd in andere varianten, in andere landen (ook Nederland) en ook in het huidige tijdvak, met vergelijkbare resultaten.

Woensdag verschijnt het nieuwe boek van Roos Vonk: