Een democratie met eerste- en tweederangsburgers

De geschiedenis herhaalt zich. Artikelen uit de jaren 2000 over asielzoekerscentra en protesterende bewoners kunnen een op een overgenomen worden. De (opgeblazen) angst voor overlast, diefstal, verkrachting was toen even groot. Ze werd zelfs lange tijd ‘bewaarheid’ in Kollum toen daar Marianne Vaatstra werd vermoord. De moordenaar moest en zou iemand uit het AZC zijn en niet de aardige buurman die het uiteindelijk bleek te zijn. Nog altijd zijn er mensen in Kollum die dit laatste niet willen geloven.

Glorieerde VVD’er Rita Verdonk toen in de rol van menner van de gevoelens van onbehagen, nu schittert PVV-leider Geert Wilders in deze rol. Wilders gedijt goed in deze sfeer van ophitsing en intimidatie. De nieuwe/social media blazen, helaas veelal vals en niet ondersteund door feiten, hun eigen deuntje mee in het grove debat. Een ander verschil met de jaren 2000; wat de situatie niet minder overdreven, maar wel explosiever maakt. 

Wilders partij haalt met zijn stellingnames in diverse peilingen over de dertig zetels, daarmee de grootste partij van Nederland wordend. ‘Hij zegt wat wij denken’, is het meest gehoorde antwoord waarom iemand ook graag een selfie maakt met de geblondeerde verzetstrijder. Want zo ziet Wilders zichzelf graag ‘als in oorlog met de islam’ en de rest zijn NSB’ers die het land verraden. Maar nee, we mogen geen vergelijking trekken met de besnorde volksmenner uit de Tweede Wereldoorlog.  

Toch is er reden genoeg om alert te zijn. Het World Values Survey onderzoekt sinds 1981 via enquêtes de politieke en sociale waarden in zoveel mogelijk landen in de wereld. Het onderzoek 2010-2014 toont Nederlanders als een voor het merendeel rechts georiënteerde, angstig volkje, dat niet houdt van avontuur, en zijn buren, politieke partijen, parlement en regering weinig vertrouwt. 60,1 procent van de Nederlanders vertrouwt politieke partijen amper en 16,3 procent helemaal niet. 48,3 procent heeft amper, 12,1 procent heeft helemaal geen vertrouwen in het parlement. 48,9 procent en 13,4 procent hebben respectievelijk amper tot helemaal geen vertrouwen in het kabinet. De percentages laten duidelijk een vertrouwensbreuk zien tussen burger en politiek. 

Des te verontrustender is de groei van een ondemocratische partij als de PVV. Een partij zonder leden, die een financieel jaarverslag stuurt waar staat dat het 0 inkomen heeft behalve een bijdrage van meer dan € 4.500 van het anti-islam en anti-links David Horowitz Freedom Center. Bovendien een partij die vooral draait rond een islamofoob verkleedt als politicus (Wilders) en een soaptekst-schrijver verkleedt als partijideoloog (Bosma). 

De PVV is een partij die met zijn anti-islam, anti-migratie en anti-euro agenda constant rond de twintig zetels scoort in verkiezingen. Ondanks dat Wilders nooit constructieve oplossingen aandraagt voor de gesignaleerde problemen beschikt hij over een trouwe achterban. 

Wilders die spreekt over een nepparlement omdat Tweede Kamerleden zich verwaardigden een andere mening te hebben over gemeenten die asielzoekers een onderkomen verschaffen. Het doet mij denken aan iemand die de Rijksdag een ‘leuter parlement’ noemde. Telkens weer beweert de PVV-voorman namens het Nederlandse volk te spreken. Maar zolang er geen stevig weerwoord of vergezicht gegeven wordt, gaat iedereen dit nog geloven ook. Het punt is dat de venijnige opmerkingen van Wilders over democratie, parlement, rechtspraak in ons onderbewustzijn gaan zitten. Er treedt gewenning op, stelde Sebastian Haffner verontrust vast in zijn boek Het verhaal van een Duitser. Het boek is een autobiografisch verslag over de opkomst van Hitler en de angst van destijdse politici om het andere verhaal te vertellen, maar ook over hun bagatelliseren van Hitlers perfide opmerkingen onder het mom van ‘hij zegt maar wat’ en hun meedraaien met zijn agenda. Voordat iedereen in de pen gaat klimmen: deze vergelijking gaat over de provocatieve tactiek van Hitler c.s. in zijn beginjaren en de reactie van de politiek in die tijd.

PvdA-Kamerlid Vos twitterde dat Wilders met zijn uitlatingen de kenmerken toont van een ‘fascistoïde leiderschap’. Ik word pas echt ongerust als de PVV-kiezers zich in een rood-wit-blauw zwaluw-kostuum gaan hijsen en de ‘openbare orde’ gaan handhaven. Wat echter wel verontrustend is, zo laat het World Value System-onderzoek zien, is dat op de vraag of er behoefte is aan een sterke leider die zich niet druk hoeft te maken om parlement of verkiezingen 23,3 procent van de geïnterviewden deze vraag bevestigend beantwoordt, 3,6 procent dit een heel goed idee vindt en 18,3 procent daarover nog twijfelt. Dit maakt 45,1 procent. Het is daarom van belang die 18,3 procent aan boord van de democratie te houden en hen een geloofwaardig horizon te bieden. 

Dit vraagt om een politiek van moed en niet van angsthazen. En zeker niet om een politicus die, ongerust over de leegloop van zijn partij, probeert Wilders in te halen in banaliteit door vluchtelingen af te schilderen alsof ze voor borstvergrotingen en ooglidcorrecties naar Nederland zijn gekomen. De uitlatingen van VVD-leider Halbe Zijlstra vormen een nieuw dieptepunt in het Nederlandse vluchtelingendebat. Hij toont zich hiermee een goede Verdonk-leerling. Samen met Wilders ondergraaft hij op deze manier actief het gelijkheidsideaal dat zo belangrijk is in een democratie. Wilders had zich geen betere hulp kunnen wensen in zijn streven naar een samenleving van eerste- en tweederangsburgers. 

cc-beeld: Roel Wijnants