Een beeld van Willem de Zwijger op het Plein is niet meer van deze tijd

Op het Plein in Den Haag, aan de achterzijde van het Binnenhof, prijkt sinds 1848 een standbeeld van Willem van Oranje. Het verbeeldt de prins als bestuurder. Zijn hand rust op paperassen, die volgens sommigen verwijzen naar de Unie van Utrecht, een soort voorloper van de Grondwet. Het contrasteert dan ook sterk met het andere monument voor de vader des vaderlands, op het Noordeinde. Daar is hij neergezet als een krijgsman te paard. Twee standbeelden voor dezelfde persoon in één stad is wel een beetje teveel van het goede. Zeker in een land als het onze waar bescheidenheid als een grote deugd geldt.

Nieuwe spelregels Wij kunnen Willem van Oranje dan ook met een gerust hart van het Plein verwijderen. De maker, Louis Royer, zag de prins als de verpersoonlijking van de vrijheid en de rechtsstaat. Daarom was het ook zo op zijn plaats aan het Plein. Daar immers verzamelde de nette burgerij zich voor de gezelligheid in Sociëteit de Witte. Tegelijk gaf een poort toegang gaf tot het Binnenhof waar in 1848 onder invloed van Thorbecke nieuwe spelregels waren opgesteld voor het politieke leven en de rechten van de burger. Die zijn niet meer van deze tijd. Daarom kan het beeld beter verdwijnen. Niet dat Royers schepping maar meteen de recycling in moet. Het is beter op zijn plaats in het Openluchtmuseum te Arnhem waar we het Nederland van weleer zichtbaar maken voor de jongere generaties.

De sokkel hoeft niet leeg te blijven. Er is een kostenefficiënte manier om het Plein op te sieren met het beeld van een staatsman die representatiever is voor de nieuwe geest op het Binnenhof. In Oost-Europa vindt men meestal in de opslag nog konterfeitsels van hem te kust en te keur: Jozef Djugashvili, beter bekend als vadertje Stalin.

Waarom Stalin? Hij verpersoonlijkt het soort staat dat kamermeerderheden met verschillende maten van enthousiasme aan het creëren zijn. Tijdens het kabinet Rutte 2 al schiep de bekende volksman Lodewijk Asscher grote mogelijkheden om gegevens over burgers te verzamelen zodat men met algoritmes kon vaststellen in welke mate zij geneigd zijn tot fraude met de sociale voorzieningen. Daartoe is het Syri-systeem in het leven geroepen ondanks ernstige bedenkingen van de Raad van State. Hebt U volgens de criteria van dit persoonsvolgsysteem een risicoprofiel, dan komt U in een aparte database terecht.

Hoeksteen Op 19 februari metselt de Eerste Kamer een nieuwe hoeksteen in het gebouw van de totale controlestaat. Dan gaat ze naar verwachting in meerderheid akkoord met een wetsvoorstel van minister van Engelshoven waarin onder meer wordt vastgesteld – ergens achteraf uiteraard – welke gegevens scholen moeten vastleggen over hun leerlingen. Het zijn er er bij elkaar honderd en ze worden vijfentwintig tot zestig jaar lang bewaard. Zij zullen gedeeld worden met tal van instanties, waaronder de GGD, de Belastingdienst en de Sociale Verzekeringsbank. Uiteraard mag ook Asschers Syri-systeem ervan profiteren bij het opstellen van de ‘risicoprofielen.’ Zo kunnen gegevens over je verzuim je nog jarenlang worden aangerekend. Dit alles staat los van de leerlingvolgsystemen die al jaren in gebruik zijn.

Willem van Oranje past niet bij een overheid die zijn burgers vanaf hun jeugd zo nauwkeurig registreert, besnuffelt en voorziet van risicoprofielen. Dankzij de moderne technologie is over Nederlanders bij de autoriteiten waarschijnlijk meer bekend dan over de gemiddelde Sovjetburger in de tijd van Jozef Stalin. Hij moest het tenslotte zonder computers doen en beschikte over veel minder middelen om gegevens snel en effectief te koppelen en te laten circuleren over de verschillende bureaus van zijn bureaucratische systeem. Bij hem waren het niet zozeer wetten als praktische bezwaren die tussen droom en daad in de weg stonden.

Toch is het juist deze visionair die in de eenentwintigste eeuw de ereplek verdient op de sokkel aan het Plein. Zo´n opgeslagen beeld uit Polen of Tsjechië hoeft ook geen kapitaal te kosten. Voor de centen hoeven wij het niet te laten. Laten wij onze schatplichtigheid aan de grote Russische leider erkennen en Stalin de eer geven die hem toekomt.