Durft de EU Polen wel aan te pakken?

Toen Polen lid werd van de Europese Unie wist het dat het zich moest houden aan de regels van deze statenbond. Het is waar, dat was in 2004, en inmiddels zit er een andere regering. Niettemin nam die het EU-lidmaatschap over van haar voorganger, die het weer had overgenomen van háár voorganger, die… enzovoort.

Het is ook logisch dat Polen graag bij de EU wil blijven, want daaraan zijn aanzienlijke financiële voordelen verbonden. Het lidmaatschap levert Polen ettelijke miljarden op. Je zou wel gek zijn als je daar ‘nee’ tegen zou zeggen. Toch?

Maar bij de EU horen heeft in Poolse ogen ook nadelen. Je moet je houden aan de regels van de unie. Dat betekent, om eens iets te noemen, dat je moet accepteren dat mensen gelijkwaardig zijn, en dat je dus geen ‘homovrije zones’ mag invoeren. Heel vervelend als je vindt dat homo’s en lesbiennes viespeuken zijn, die je het allerliefste in psychiatrische instellingen zou opsluiten. Zoals toen die goede oude communisten nog de baas waren. Toen kon je ook nog zonder enige tegenspraak je eigen rechters benoemen, die iedereen met een grote bek meteen lieten opsluiten. Heerlijke tijden eigenlijk.

Over de toepassing van de EU-regels waakt het Europese Hof van Justitie. Dat is de hoogste instantie in de unie. Haar woord is wet. Haar uitspraken dienen onverkort opgevolgd te worden. Althans: dat is de afspraak.

Maar wat als je je niet aan deze afspraak wilt houden? Als je, zoals Polen, meester wil zijn in eigen huis? Als je de Poolse grondwet boven de EU-regels stelt?

Dan stikt vrijwel iedereen van verontwaardiging. Maar gebeurt er ook wat? Voorzitter Ursula van der Leyen van de Europese Commissie dreigt weliswaar met ‘acties’, maar verder dan opgewonden praatjes komt ze vooralsnog niet.

Kan de EU eigenlijk wel iets doen? Polen uit de EU zetten is onmogelijk, want het Europese reglement voorziet daar niet in. De unie kan Polen wel schorsen, maar alleen als iedereen het erover eens is. En Polen heeft vriendjes onder de lidstaten: Hongarije en Slovenië. Die zullen er wel voor zorgen dat er nooit een unaniem besluit komt.

Ook juridische procedures hebben weinig zin. De EU zal winnen, maar Polen trekt zich van de uitkomst hoogstwaarschijnlijk weinig aan. Het stelt namelijk de beslissingen van zijn eigen rechters boven alles, dus ook boven die van het Europese Hof.

Het enige dat de EU nog overblijft is de subsidies aan Polen stopzetten. Ongetwijfeld een maatregel die aankomt in Warschau. Geld is de enige reden dat de Poolse regering nog lid wil blijven van de unie. Hetzelfde geldt overigens ook voor het bewind in Hongarije en Slovenië.

Komende dagen zal het onderwerp ‘Polen’ ter sprake komen tijdens een EU-top in Brussel. Maar of daar ook duidelijkheid valt te verwachten is zeer de vraag. Zeer waarschijnlijk zullen verreweg de meeste van de EU-leiders vuurspuwend roepen dat de unie niet met zich moet laten sollen en dat er harde actie dient te komen. Maar zullen ze de daad bij het woord voegen?

De Duitse bondskanselier Angela Merkel (nog even de echte baas in de EU) heeft al gezegd dat zij een compromis nastreeft. Ook de Franse president Emmanuel Macron ziet het liefst een vreedzame oplossing. Von der Leyen vindt trouwens dat de zorgvuldigheid voorop dient te staan en dat zoiets ‘tijd kost’.

Mijn inschatting: de EU-top zal, behalve een hoop gratuite woede, weinig opleveren. De meeste lidstaten zijn veel te huiverig. Ze hebben immers net een Brexit achter de rug. Polen (en Hongarije en Slovenië) weten dit. Vandaar dat de Poolse premier Matheus Morawiecki deze week het Europees Parlement onbeschroomd tegemoet trad. Hij zei het nog net niet, maar je hoorde hem denken: ze durven toch niet.