Duitse les voor linkse samenwerking

Na teleurstellende verkiezingsresultaten afgelopen maart kwam linkse samenwerking in een stroomversnelling tijdens de formatieonderhandelingen. Omdat Rutte en Hoekstra twee linkse partijen te veel van het goede vond bleek opeens een fractiefusie van GroenLinks en PvdA tot de mogelijkheden te behoren. De linkse partijen organiseren inmiddels gesprekken met de leden over hoe nu verder met de samenwerking.

Liever dan de fusiefuik verder inzwemmen kunnen de partijen misschien beter een kijkje nemen bij de Oosterburen, waar de SPD afgelopen weekend de grootste partij werd en de Gruenen tegelijk hun beste resultaat ooit boekten. In de Duitse campagne lag de focus niet op een politiek-tactische agenda van progressieve samenwerking. Er werd niet opzichtig gelonkt en de posters draaiden gewoon om de beloften van de SPD (‘stabiele pensioenen, zekere banen’) en Gruenen (‘klimaatcrisis bestrijden, mensen beschermen’). De eerste analyses van de verkiezingsresultaten bieden belangrijke lessen voor het gesprek dat PvdA en GroenLinks met hun leden willen voeren.

Allereerst de voor de hand liggende observatie dat de partijen beide hebben weten te winnen, respectievelijk 5,2 procentpunt naar 25,7 procent van de stemmen (SPD) en 5,8 procentpunt naar 14,8 procent (Gruenen). De SPD wist de meeste nieuwe stemmers van de CDU/CSU te trekken (1/3 van de stemmenwinst), terwijl de Gruenen uit het hele politieke spectrum kiezers wist te winnen. Hoewel er netto ongeveer 300.000 kiezers van de SPD naar de Gruenen verschoven trokken de beide partijen dus vooral nieuwe kiezers van elders aan die gezamenlijke winst mogelijk maakten. Ten tweede blijkt uit nadere analyse van de achtergronden van de SPD- en Gruenen-stemmers dat beide partijen duidelijk andere kiezers aanspreken. Waar de SPD goed scoort onder praktisch opgeleiden en ouderen, scoren de Gruenen onder theoretisch geschoolden en jongeren. In de categorie 18 tot 29 jaar haalde de SPD 17 procent van de stemmen en de Gruenen 22. In de categorie 60+ de SPD 35 en Gruenen 9 . Door elk een duidelijke historische identiteit en profiel te hebben, haalden ze zo in beide categorieën rond de 40 procent van de stemmen. De winst van de een ging niet ten koste van de ander maar het progressieve blok als geheel werd vergroot.

Tot slot blijken ook de Duitse christendemocraten niet immuun voor de versplintering van het politieke landschap. Na een succesvolle periode onder een populaire bondskanselier boekt de CDU een historisch slecht resultaat. Traditionele grote volkspartijen worden steeds meer middelgrote partijen, een trend die in Nederland al langer zichtbaar is. Het is twijfelachtig of linkse fusies dit patroon zouden doorbreken (zie bijvoorbeeld dit betoog van hoogleraar Politicologie Tom van der Meer). Juist door elk op eigen kracht kiezers te trekken werd het progressieve blok in Duitsland sterker en is er nu een goede kans op een coalitie met de Gruenen onder leiding van de sociaaldemocraten.

De les van dit alles voor de Nederlandse linkse partijen lijkt toch vooral dat een linksere regering vraagt om scherp geprofileerde progressieve partijen. Als de PvdA en GroenLinks zich duidelijker wortelen in respectievelijk de sociaaldemocratische en ecologistische traditie kunnen ze zich beiden profileren en gezamenlijk een groeiende groep kiezers aanspreken. Daar ligt een mooie taak voor partij-ideologen. Door elk andere en nieuwe kiezers te trekken kan het progressieve blok versterkt worden en het beleid naar links bijgestuurd worden. De PvdA heeft al een werkgroep ingesteld die wat inhoudelijke richting gaf. ‘Blijf trouw aan de eigen uitgangspunten, niet radicaal op klimaat’ , waarmee de sociaaldemocraten heel sportief ruimte laten aan GroenLinks om haar radicaal groene profiel te benadrukken. GroenLinks kan daarvoor inspiratie opdoen bij de Gruenen, of als het Duits wat roestig is bij het wetenschappelijk instituut van de zuiderburen.

De linkse partijen zouden dus geen gesprekken moeten organiseren over hoe ze inniger kunnen samenkruipen, maar – om de huidige politieke taalmode te gebruiken – langs de lijnen van de inhoud met de leden in gesprek moeten gaan. Gesprekken over het versterken van de eigen sociaaldemocratische respectievelijk ecologistische smoel. Het Duitse voorbeeld laat zien dat je niet moet komen met fletse fusieverhalen, maar met geprofileerde voorstellen om nieuwe en traditionele groepen kiezers aantrekken. Zo versterk je het progressieve blok en creëer je ruimte voor regeringsmacht.