Duikboot, vissersboot, slavenschip

Er waren in Europese ogen onpersonen aan boord daar op de Middellandse Zee

Wie nieuws en talkshows op de televisie volgt, weet zo langzamerhand alles over het noodlottig wedervaren van de duikboot die met vijf passagiers een kijkje ging nemen bij de Titanic. Professoren in de archeologie verschenen in beeld, diepzeeduikers en marineofficieren. De media leefden massaal mee. Zo werden wij vanuit heel veel gezichtspunten op de hoogte gehouden van dit uitstapje naar een massagraf, dat – voor zover we het kunnen bekijken – na meer dan een eeuw op de zeebodem nu zijn rust ontnomen wordt.

Er is al vaker op gewezen dat er een scherp contrast is met de manier waarop de ondergang van die vissersboot met vijfhonderd vluchtelingen op de Middellandse Zee wordt behandeld. Geen deskundige beschreef wat er gebeurde in de ruimen toen het schip zonk: daar zaten naar verluidt honderden vrouwen en kinderen. Men hield het bij wat vermoedens. Men behandelde het als een tragisch bedrijfsongeval zoals die nu eenmaal voorkomen. We kregen geen informatie over het scheepstype. Geen ervaren visserman kwam vertellen over de constructie van dit soort boten en wat de risico’s waren. Niemand vertelde ons hoe je zo’n volgeladen schip op koers houdt en wat voor navigatieapparatuur je daar voor nodig hebt. Of wat voor een machine er waarschijnlijk in zat. Zaken die bij de duikboot wel uitvoerig aan de orde werden gesteld.

De vraag is hoe dat komt. Zo nu en dan komen er nieuwsflitsen voorbij van zinkende veerboten in Bangladesh of op de Filipijnen met tien- tot honderdtallen slachtoffers. Dat volgen we ook niet met gespannen aandacht. Dan kun je nog zeggen: het gebeurde ver weg aan de andere kant van de wereld. We maken ons drukker over de spijker in onze eigen voet dan over een scheepsramp duizenden kilometers verderop. Zo is de mens. Die vissersboot met vijfhonderd vluchtelingen zonk echter op ons eigen continent, lang niet zover van onze canapés als dat duikbootje bij de Titanic. Er moet een andere reden zijn. Die reden is: de meeste opvarenden van dat vissersbootje lijken Pakistanen te zijn. Die mensen zijn in onze ogen niet zo veel waard, in ieder geval niet zoveel als de vijf opvarenden van dat duikbootje onder wie een miljardair. De gedachten gaan nu uit naar de tijd dat in ieder geval onze elites de mensheid indeelden in personen van meer en minder waarde. Die van slaven werd in geld uitgedrukt. De wet ontzegde ze tot Johannes van den Bosch in 1828 of zo daar een eind aan maakte, een persoonlijkheid en als zij omkwamen was dan schade die behoudens het eigen risico van 15% bij de verzekering werd gedeclareerd. Neem bijvoorbeeld het slavenschip Leusden waarvan de bemanning de luiken dichtspijkerde toen het dreigde te vergaan. Zeshonderd slaven kwamen om. De zeelieden keerden nog even terug op het zinkende schip om 26 kilo goud aan boord in veiligheid te brengen. Daar hebben ze later nog een beloning voor gekregen.

Of neem de slaven op het Rotterdamse schip Neptunus. Toen hun opstand dreigde te mislukken, bliezen ze liever het kruitmagazijn op dan zich gevangen te laten nemen. Vierhonderd doden. Dit soort incidenten zijn heel lang voor kennisgeving aangenomen. Pas de laatste jaren komt er serieuze aandacht voor of liever gezegd: wordt die aandacht afgedwongen.

Het waren geen slaven op vissersboot in de Middellandse Zee, maar voor het overige staan de reacties op de ramp in de Middellandse zee nogal in de traditie van het soort gevoelens dat de affaires rond de Neptunus en de Leusden destijds naar boven brachten.

Geen slaven op dat scheepje? Je kunt je afvragen hoeveel opvarenden, eenmaal in Europa geland, in een soort schuldslavernij zouden belanden om de passage over de Middellandse Zee met rente terug te betalen. Dat overkomt in ieder geval veel Nigeriaanse meisjes die zich via smokkelroutes naar Europa laten vervoeren. Zij zijn verplicht zich te prostitueren. Hoe dat werkt valt te zien in de Netflix-film Joy. Nu en dan komen nieuwssnippertjes voorbij over alleen reizende minderjarigen die zonder een spoor na te laten uit asielzoekerscentra verdwijnen. Weinigen maken zich daar druk over en vragen zich af in wier handen die adolescenten dan vallen.

En anders waren de opvarenden voor het merendeel in zeer precaire omstandigheden terecht komen waarin gehoorzamen en asjeblief spelen voor hun overleving centraal stonden.

Het kan het publiek weinig schelen. Dat is nu al een paar eeuwen zo. Op die vissersboot zaten onpersonen net als destijds op de slavenschepen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de nadagen van Rutte in vergelijking met die van andere premiers.