Dit is mijn laatste klimaatcolumn

Het is alweer een tijdje geleden dat ik een opiniestuk heb geschreven op dit platform. De reden daarvoor is dat het schrijven van dit soort stukken persoonlijke consequenties voor mij kan hebben. Dit is daarom in ieder geval voorlopig mijn laatste column hier. Het frustreert mij enorm dat ik niet open kan zijn over de daadwerkelijke reden, maar deze houd ik bewust vaag.

Wat ik wel kan zeggen – hoop ik – is dat die reden niet los te zien is van een breder gesprek dat we nu als maatschappij hebben. Hoe verhoud ik me als burger, als ouder, maar ook als professional tot het feit dat we enerzijds in een klimaatnoodtoestand zitten en anderzijds overheid, media en instituten bij lange na niet genoeg doen om de gezondheidscrises, vluchtelingencrises, drinkwatercrises en alle andere crises waar we nu op afstevenen te voorkomen of in ieder geval te beperken. Zo waarschuwt de Nederlandse Federatie van Universitair Medisch Centra bijvoorbeeld: “De klimaatcrisis is op dit moment de grootste bedreiging voor de volksgezondheid.” Toch kiezen overheid en instituten nog steeds niet voor radicaal klimaatbeleid maar – daarmee – voor radicale klimaatverandering.

Moeten wetenschappers en andere professionals zich uitspreken in de klimaatcrisis? Volgens Gardner et al in een artikel in Frontiers en Capstick et al in Nature zijn academici gerechtvaardigd klimaatactivisme en zelfs vreedzame burgerlijke ongehoorzaamheid op te vatten als een ethische plicht en uiting van hun wetenschappelijke integriteit. Academische instituten zouden deze werknemers zelfs moeten steunen als ze daaraan uiting geven. Universiteiten hebben namelijk baat bij een stabiele, leefbare maatschappij en de klimaatcrisis bedreigt de voorwaarden voor wetenschap. Aaron Thierry, coauteur op beide stukken, vatte dit in mijn interview met hem samen in de catchphrase: “No professorships on a dead planet”.

Academische instituten zijn echter niet alleen wetenschappelijke organisaties, maar ook bedrijven en merknamen. Klimaatactivistische werknemers zoals leden van Scientist Rebellion en XR Zorgprofessionals stellen hun werkgever namelijk voor een dilemma: als ze door de overheid tijdens een demonstratie worden gecriminaliseerd of met harde hand wordt aangepakt terwijl ze onderzoeksartikelen op politievoertuigen plakken of protestborden met teksten als “Luister naar klimaatwetenschap” omhoog houden, kiest het instituut hun kant of de kant van de overheid? En hoe gaan wetenschappelijke instanties ermee om als hun eigen studenten en werknemers in naam van de wetenschap het instituut bezetten en oproepen tot het erkennen van en handelen naar de wetenschappelijke consensus?

De wetenschappelijke consensus, het kan niet vaak genoeg herhaald worden, werd in het laatste IPCC rapport weer duidelijk: we leven in een steeds erger wordende door de mens veroorzaakte klimaatcrisis. We hebben alle wetenschappelijke, technische en politieke mogelijkheden om een crisisaanpak te hanteren die de ergste gevolgen van de klimaatcrisis beperkt. En we – wij allemaal – doen veel te weinig.

Dit alles plaatst ook professionals die zich willen uitspreken voor wetenschap en gezondheid in een dilemma. Zo deelde in een interview met Medisch Contact een AIOS kindergeneeskunde dat ze haar klimaatactivisme bij Extinction Rebellion op haar CV zet. Maar ik weet van een aantal academici en zorgprofessionals dat ze dit juist verborgen houden voor hun werknemer, uit angst voor repercussies. Degenen die ik de afgelopen weken ‘uit de kast’ heb zien komen als klimaatactivist delen daarbij ook vaak hun angst dat dit als onprofessioneel wordt gezien en consequenties kan hebben voor hun carrière.

Ook academische instituten plaatst het voor een dilemma. Enerzijds zijn er instituten die de klimaatnoodtoestand erkennen, open discussie verwelkomen, cafés en discussieavonden organiseren rondom de vraag of klimaatactivisme strijdig is met wetenschap of het juist bekrachtigt. Voor andere is zelfs de wetenschappelijke term “klimaatcrisis” nog taboe, omdat het erkennen van een crisis je verantwoordelijk maakt voor, zoals Greta Thunberg het verwoordde, te handelen alsof je in een crisis zit. Werknemers die zich uitspreken voor klimaatwetenschap zijn een doorn in het oog voor instituten die kiezen voor klimaatstilte.

Staat met dit alles academische vrijheid en wetenschappelijke integriteit in Nederland onder druk? Ik ga deze vraag alleen stellen en hem niet beantwoorden. Ik ben namelijk niet zo moedig als al die anderen die ik noemde. En aangezien ik als existentieel journalist gebonden ben aan het me uitspreken voor de filosofische en wetenschappelijke realiteit, ongeacht de acceptatie daarvan in de sociale realiteit – maar ook in de sociale realiteit leef – kies ik nu ik me niet vrijuit meer kan uitspreken voor stilte.

In ieder geval voorlopig, wat natuurlijk relatief is, totdat me vrijuit uitspreken voor wetenschap geen persoonlijke consequenties voor mij meer kan hebben of ik de moed heb verzameld die te dragen. Ik sluit daarom graag af door mijn dank uit te spreken naar iedereen die op mijn opiniestukken heeft gereageerd. De reacties op Joop – en juist degene die het meest met me oneens zijn – zijn een voorbeeld van hoe een kritisch gesprek er wel uit kan zien, ook als het schuurt. En dit is op Joop, in tegenstelling tot Twitter en andere afvoerputjes van haat en bitterheid, mogelijk door de strenge doch rechtvaardige moderatoren die heldere regels toepassen. Deze mogelijkheden voor een veilig en kritisch gesprek is essentieel. Als we nog een tijdje willen blijven plakken als mensheid moeten alle vijf soorten klimaatgekken wel met elkaar praten.

cc-foto: Kyle Mortara