Dit jaar moeten we een grens trekken tegen fascisme

“Vrolijk blank 2023”. Zo werd het nieuwe jaar in Nederland ingeluid, met racistische teksten geprojecteerd op de Erasmusbrug. Er stond zelfs een letterlijk citaat van een neonazistische terrorist tussen. Walgelijk en onacceptabel, maar laten we ook gelijk even eerlijk zijn. Kijkende naar het jaar dat we afsluiten, dan kan iets als dit niemand meer verbazen, toch? Laten we voor wat context even terugblikken op een aantal gebeurtenissen uit 2022. 

De groei van extreemrechts
Forum voor Democratie heeft het afgelopen jaar weer volop hun fascistische ideeën in de schijnwerpers gezet met intimidatie van journalisten, het constant pushen van antisemitische kanalen en het fantaseren over een gewelddadige coup, om maar een paar voorbeelden te noemen. Nog los van alles wat FVD flikt, sta ook even stil bij het feit dat we nu al jaren überhaupt een antidemocratische, openlijk fascistische partij in ons parlement toelaten. 2022 was ook het jaar dat de eerste Forumschool werd geopend. Ieder weldenkend mens zou het idee van een school die een politiek programma onderwijst per definitie eng moeten vinden, en dan gaat het hier ook nog letterlijk om fascistisch gedachtegoed. Maar in Nederland mag zo’n school gewoon openen.

Naast FVD zien we andere radicaal- en extreemrechtse partijen ook keihard groeien in de peilingen. De PVV blijft groot, en JA21 en BBB staan op enorme winst. Dat terwijl BBB bijvoorbeeld letterlijk in haar programma heeft staan dat lesprogramma’s haar verhaal moeten vertellen en dat er meldpunten moeten komen waar je leraren kunt aangeven die “hun eigen ideologie verspreiden”. Dit is gewoon precies dezelfde retoriek als FVD. JA21 en BBB lopen ook allebei consequent gemarginaliseerde groepen te demoniseren (kijk elk willekeurig debat) en beide partijen stoken wantrouwen richting de media, om maar wat dingen te noemen.

De fascistische omroep Ongehoord Nederland zendt al bijna een jaar uit bij de publieke omroep, waar ze non-stop schaamteloos fascistische en extreemrechtse complottheorieën, nepnieuws en keiharde discriminatie verspreiden. De NPO heeft de omroep kortgeleden een tweede sanctie opgelegd, wat betekent dat ze nu een verzoek kunnen doen bij de staatssecretaris om de omroep van de publieke buis af te halen. Maar zelfs als dat gebeurt, betekent dat alsnog dat er al een jaar – met financiering van de staat – openlijk fascistische ideeën worden verspreid bij de publieke omroep.

Extreemrechtse boeren (en hun extreemrechtse sympathisanten) hebben in 2022 ook flink van zich laten horen. Het aantal incidenten is niet bij te houden, van openbare geweldpleging tot doodsbedreigingen, maar het toppunt vond ik de meerdere keren dat er extremistische boeren voor het huis van minister Van der Wal stonden. Dat is een ondermijning van de rechtstaat en ronduit bedreigend en intimiderend, voor haar maar ook voor haar kinderen. Maar misschien nog wel belangrijker: de daders zijn amper aangepakt. Ze zijn juist beschermd, overgoten met sympathie, en de clubs die extremistische boeren ophitsen zijn zelfs beloond met een ontbijtje met de premier. Het is niet alleen kwalijk, maar vooral ook heel tekenend voor hoe normaal extreemrechtse intimidatie is in Nederland. Zeker wanneer je je bedenkt dat vreedzame demonstranten voor andere doelen consequent worden onderdrukt.

De normalisering van discriminatie
Maar het probleem zit hem niet alleen in de extreemrechtse clubs zelf. Kijk naar hoe we in dit land in het afgelopen jaar met grote zaken zijn omgegaan. Keiharde discriminatie is doodnormaal in Nederland. 

In Ter Apel hebben honderden vluchtelingen maandenlang buiten moeten slapen in de meest inhumane omstandigheden, met enorm leed en pijn tot gevolg. Dat is niet spontaan zo gekomen: dat is volledig het gevolg van bewust beleid. Ook bijna geen enkele gemeente in Nederland wilde helpen. We hebben die mensen moedwillig maandenlang zo ernstig laten lijden, terwijl er echt meer dan genoeg oplossingen te bedenken waren. Als Nederlandse maatschappij wilden we het gewoon niet graag genoeg oplossen. Het is snoeihard discriminerend, voortkomend uit puur racisme en xenofobie. Want iedereen weet het: met witte mensen was dit nooit gebeurd. Om de crisis het hoofd te bieden besloot het kabinet toen niet om bijvoorbeeld harder aan extra noodopvang en voorzieningen te werken, maar om gezinshereniging moeilijker te maken. Daarmee houden we duizenden mensen in levensgevaarlijke situaties, en het is een keiharde schending van allerlei internationale afspraken en regels.

De slachtoffers van het toeslagenschandaal – ook veroorzaakt door racisme en xenofobie - zijn nog stééds niet allemaal geholpen. Tegelijk maakt de overheid nog stééds gebruik van illegale en discriminerende profilering om zogenaamde ‘fraudeurs’ op te sporen, alsof we niets van het toeslagenschandaal hebben geleerd. Uit de documentaire De blauwe familie (KRO-NCRV) weten we hoe diep racisme geworteld is bij de politie, en uit een vervolgstuk van NRC blijkt dat er sindsdien bar weinig is gebeurd om de situatie te verbeteren.

En dan heb ik het nog niet eens gehad over de toename van openlijk discriminerende taal en geweld. Islamhaat is nog steeds zo aanwezig als altijd, racisme wordt steeds schaamtelozer en gewelddadiger, en ook LHBTIQ+-haat neemt toe. Transmensen met name leken vorig jaar dé groep om de grond in te trappen. Niet alleen waren er haatcampagnes en werden transmensen structureel gedemoniseerd, maar zulke geluiden kregen ook overal podia en worden gezien als prima en acceptabele visies. En dan bedoel ik dus niet alleen specifieke meningen over bepaalde zaken, maar vooral dingen als ‘transmensen bestaan niet’ en ‘transmensen zijn een gevaar voor kinderen’. Volgens een peiling van EenVandaag krijgen 7 op de 10 trans- en non-binaire mensen actief te maken met negatief gedrag.

En kijk ook hoe er in Nederland in 2022 over racisme, rechtsextremisme en extreemrechtse retoriek werd gesproken. De uitzendingen van Ongehoord Nederland zijn overduidelijk aantoonbaar racistisch en fascistisch, maar bijna niemand leek dat te durven zeggen (of niemand zag het) en bijna alle media deden stinkend hun best om eromheen te dansen. Datzelfde geldt voor de acties van Forum voor Democratie. Demonstranten van Kick Out Zwarte Piet werden afgelopen november het slachtoffer van extreemrechts racistisch geweld, maar de politie liet hen in de steek en bijna alle nieuwsmedia frameden KOZP als uitdager of zelfs als dader.

Extreemrechtse hondenfluitjes werden constant opgepikt en besproken als legitieme, serieuze problemen. Je zag het van de “cancelcultuur”-schwalbe tot het “wokisme”, waar zelfs onze minister van Justitie aan meedeed. “Woke” betekent niets meer dan je bewust zijn van discriminatie en ongelijkheid, en toch gaat onze minister van Justitie volledig mee in de extreemrechtse retoriek en beschouwt het als een even groot probleem als terrorisme en complottheorieën.

Het onderliggende patroon
Ja, dit zijn héél erg veel dingen die ik hier nu even vlug opsom. Dat is precies het punt. Keer op keer gebeuren er dingen die snoeihard wijzen naar haat en discriminatie, flirten met extreemrechtse ideeën of die zelfs letterlijk fascistisch zijn. Het zijn geen incidenten: het is een patroon. En erger: niemand lijkt het echt wat te boeien. En dit was állemaal alleen nog maar in 2022. Ik heb het nog niet eens gehad over de jaren ervoor (zoals toen FVD de grootste werd nadat ze al glashelder hun fascistische ideeën hadden uitgesproken), en ook over 2022 kan ik nog tientallen pagina’s vol schrijven.

Als je dit alles op een rijtje zet, dan kan het toch niemand verbazen dat we 2023 hebben ingeleid met “Vrolijk blank 2023, white lives matter”? Het past precies in de trend.

Al deze gebeurtenissen lijken op het eerste gezicht misschien los van elkaar te staan, maar ze zijn allemaal verbonden door dezelfde aspecten: racisme, discriminatie, fascisme en/of rechtsextremisme. Keer op keer worden dit soort ideeën schaamteloos verspreid. In het beste geval komt er een kritisch nieuwsberichtje over dat de meeste mensen lijken te negeren, en anders wordt het vaak opgepakt door meer mainstream bronnen en gebracht als een totaal acceptabele visie, waardoor het normaliseert. Onderliggende trends en achterliggende bedoelingen of ideologieën worden nooit serieus benoemd en uitgelegd. En zelfs als de meeste mensen wel lijken te vinden dat iets te ver gaat, dan zijn consequenties zelfs voor letterlijke nazi’s ver te zoeken. 

Ik benoem discriminatie bij de overheid ook expliciet omdat dat misschien wel het beste laat zien dat het niemand wat uit lijkt te maken. Bij schreeuwende fascisten wordt vaak nog gezegd dat ze alleen maar aan de zijlijn staan te schreeuwen, en dat ze geen invloed hebben. Maar zelfs als de overheid letterlijk dingen doet waar fascisten om zouden juichen, van kinderen weghalen bij ouders om hun achtergrond tot het schenden van mensenrechten in Ter Apel, zelfs dan kraait er bijna geen haan naar. En fascisten zien dat. Daarmee wil ik natuurlijk niet zeggen dat de overheid fascistisch zou zijn, verre van. Maar je kunt niet ontkennen dat er dingen flink fout gaan, dat die dingen voortkomen uit racisme en discriminatie, en dat de ophef uit de maatschappij op zijn zachtst gezegd heel beperkt is.

Rechtsextremisten en fascisten trekken vanaf hun zijlijn de hele maatschappij hun kant op – met succes. Discriminatie normaliseert in de hele maatschappij, en fascisme vaart daarop. 

En daar zit gelijk een groot deel van het probleem. Het gaat niet alleen om de actieve verspreiding van extreemrechtse, fascistische en racistische ideeën, maar juist ook om de totale apathie van de rest van de bevolking. Ik zou zeggen dat rechtsextremisten en fascisten keer op keer verder over de grens gaan, maar het lijkt alsof we in Nederland gewoon nooit die grens willen trekken. Want als we dat zouden doen, dan zouden we dit soort gedachtegoed veel harder, veel steviger en veel eerder hebben aangepakt. Dan zouden we niet accepteren dat er een fascistische politieke partij scholen opricht of een fascistische omroep complottheorieën uitzendt met staatsgeld. Of we zien gewoon echt niet in hoe ernstig dit soort zaken en het patroon erachter echt zijn, of het maakt ons niet uit.

Vind je het gek dat rechtsextremisten en racisten zich veilig voelen om iets als die actie bij de Erasmusbrug uit te halen? Waarom zouden ze hun racisme onder stoelen of banken moeten schuiven? Discriminatie wordt nu in Nederland al breed getolereerd.

We moeten echt een grens gaan trekken
Dit kan zo echt niet langer. We moeten als maatschappij echt grenzen gaan stellen. Racisme en alle andere vormen van discriminatie zijn onacceptabel. Fascisme en rechtsextremisme zijn onacceptabel. Het is een gevaar voor onze veiligheid, onze vrijheid en de rechtstaat. Als we dit soort gedachtegoed zo blijven tolereren en normaliseren, dan is het een kwestie van tijd voordat dit serieus fout gaat.

Het allereerste wat we in 2023 zagen was een schaamteloze fascistische boodschap. Laat dat een teken zijn dat het dit jaar echt anders moet. Laten we dit jaar eindelijk die grens trekken die we jaren geleden al hadden moeten trekken, en fascisme en rechtsextremisme eindelijk aanpakken. Stuur het terug in de verdomhoek. Dat is waar het hoort. Want als de trend van de afgelopen jaren zich blijft voortzetten, dan vrees ik enorm voor waar we gaan belanden.