'Dit is een staatsgreep': Trump stort VS in constitutionele crisis

Donald Trump heeft de Verenigde Staten in een constitutionele crisis gestort. Rechtsgeleerden trekken aan de bel, terwijl het einde voor de oranje autocraat nog lang niet in zicht lijkt. Dat schrijft The New York Times. Tot zover heeft Trump laten zien geen enkele boodschap te hebben aan de gescheiden machten in de VS en heeft hij met zijn stortvloed aan presidentiële decreten zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat buitenspel gezet.

Als voorbeelden van de illegale maatregelen die Trump met een pennenstreek heeft doorgevoerd, worden genoemd: het intrekken van het geboorterecht op staatsburgerschap, het bevriezen van federale uitgaven, het sluiten van federale agentschappen, het ontslaan van overheidsmedewerkers die onder de bescherming van de ambtenarij vielen, en het dreigen met deportatie van mensen op basis van hun politieke opvattingen.

Erwin Chemerinsky, decaan van de rechtenfaculteit van de Universiteit van Californië in Berkeley, spreekt over de genoemde voorbeelden van slechts een gedeeltelijke lijst die met de week groeit. “Systematische ongrondwettelijke en illegale handelingen creëren een constitutionele crisis,” zegt hij.

Hoewel Trump dus het Congres opzij heeft geschoven en regeert als een dictator, is er een tak van de trias politica waar hij vooralsnog niet omheen kan, en dat is de rechtspraak. Meerdere rechters hebben al besluiten van Trump onwettig verklaard en tegengehouden, zoals het schrappen van het automatisch staatsburgerschap voor iedereen die op Amerikaanse bodem geboren wordt. Hoe lang de rechters Trump nog kunnen weerstaan, is de vraag. Afgelopen weekend wond vicepresident JD Vance er geen doekjes om toen hij op sociale media stellig verkondigde dat rechters “het recht niet hebben de legitieme macht van de uitvoerende macht te controleren”.

Het is een kwestie van tijd voor de Trump gewenste illegale maatregelen voor het Hooggerechtshof belanden. De allerhoogste rechtbank van het land heeft sinds Trumps vorige termijn een meerderheid van aartsconservatieve en Trump-gezinde rechters die er niet voor terugschrikken zijn vuile werk op te knappen. Het geeft Trump een quasi-legale manier om ook de Amerikaanse wetgeving opzij te schuiven. En zelfs wanneer het Hooggerechtshof wel eerdere vonnissen van lagere rechtbanken bekrachtigt, is er geen enkele garantie dat de Amerikaanse president zich daarbij zal neerleggen. Daarvoor waarschuwt Pamela Karlan, hoogleraar rechten aan de Stanford universiteit:

"Het is een constitutionele crisis als de president van de Verenigde Staten er niet om geeft wat de Grondwet zegt, ongeacht of het Congres of de rechtbanken zich verzetten tegen een bepaalde ongrondwettelijke handeling,” zegt ze. Ze wijst er ook op dat sommige uitspraken van het Hof, ook wanneer ze Trump tegenspreken, mogelijk te laat komen. Wanneer bijvoorbeeld het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling of het Bureau voor Consumentenbescherming volledig zijn ontmanteld, kan geen enkele rechterlijke uitspraak ze opnieuw in het leven roepen.

Hoewel de rechtsgeleerden nog mild zijn in hun oordeel en spreken van een constitutionele crisis, zijn er ook stemmen die minder voorzichtig zijn het beestje bij de naam te noemen: een staatsgreep. Dat deden onder meer de vooraanstaande historici Timothy Snyder en Ruth Ben-Ghiat, beiden expert op het gebied van fascisme en autoritarisme, respectievelijk van de universiteiten Yale en New York University.

Ben-Ghiat zei daarover: “In mijn onderzoek naar autoritaire staten zie je alleen na een staatsgreep zo'n snelheid, zo'n obsessieve haast om de bureaucratie zo snel te zuiveren. Het is een staatsgreep. Ik ben een historicus van staatsgrepen, en ik zou dat woord ook gebruiken. We zitten dus in een echte noodsituatie voor onze democratie.”

Snyder schreef: “Er is een staatsgreep gaande, tegen Amerikanen als bezitters van mensenrechten en waardigheid, en tegen Amerikanen als burgers van een democratische republiek. Elk uur dat dit onopgemerkt blijft, maakt het succes van de staatsgreep waarschijnlijker.”

Ook Robert Reich, de democratische hoogleraar en advocaat die functies bekleedde in de regeringen van Gerald Ford, Jimmy Carter, Bill Clinton en Barack Obama, waarschuwt voor de richting waarin de VS zich beweegt. Geleid door Donald Trump, uitgevoerd door miljardair Elon Musk:

“We bevinden ons in een nationale noodsituatie. Dit is een staatsgreep. Elon Musk is nooit door het Congres geautoriseerd om iets te doen wat hij doet, hij is zelfs nooit beëidigd door het Congres, zijn zogenaamde Department of Government Efficiency is nooit door het Congres geautoriseerd. Uw vertegenwoordigers, uw senatoren en congresleden hebben hem nooit de bevoegdheid gegeven om te doen wat hij doet, om overheidsdepartementen over te nemen, om hele overheidsinstanties over te nemen, om het betalingssysteem van de overheid zelf over te nemen om zelf te bepalen wat een gepaste betaling is. Om zichzelf de bevoegdheid toe te eigenen om uw burgerservicenummer, uw privé-informatie te hebben.”