Dit is een land van vrome mondjes aan de ene kant en hysterie aan de andere

Proportionaliteit, wat is proportionaliteit?

Nu de Israëlische grondstrijdkrachten zich opmaken de Gazastrook binnen te vallen, komt in Nederland een discussie op gang: hoe ver mogen ze gaan? Wanneer zijn de gevechtsactie nog proportioneel? Waar wordt het terreur tegen de burgerbevolking?

Dat is nu het antwoord op het wilde vendelzwaaien met de blauwwitte vlag, de luidkeelse solidariteit en de christelijke hysterie  van Gert-Jan Segers. Je kunt je daar net zo goed ongemakkelijk over voelen.

Zo ongeveer iedereen is het erover eens dat Hamas tijdens de kortstondige bezetting van een aantal dorpen en kibboetzim beestachtig is opgetreden. Er zijn op grote schaal oorlogsmisdaden bedreven. "Het zijn beesten," zei de Israëlische minister van Defensie dan ook. "En als beesten zullen ze worden behandeld."

Sinds drie dagen wordt de enclave intensief  gebombardeerd. De toevoer van water, gas, voedsel en energie naar de Gazastrook zijn afgesloten. Premier Rutte verklaarde dat het in de praktijk allemaal wel mee zou vallen maar er is niets wat daarop wijst. Het ziet er naar uit dat Israël ongekend hard terugslaat.

Het herinnert mij aan een verhaaltje dat een Israëlische professor mij tijdens een interview vertelde. Ik wachtte op hem aan een tafeltje in een hotel op de Haagse Molenstraat. Hij nam mij meteen mee naar een andere plek, waar hij met zijn rug tegen de muur kon zitten met uitzicht op de ingang. "Ik zal je een verhaal vertellen," zei hij. "Als je dat niet begrijpt, zul je ook het Midden-Oosten ook nooit begrijpen." Ik heb dit geloof ik al eens eerder opgeschreven maar het is buitengewoon relevant om het nu te herhalen.

De professor vertelde: "Er was eens een oude sjeik met zeven zonen en een dochter. De zonen hadden hun eigen gezin gesticht maar ze kwamen toch elke vrijdag na de moskee bij hun vader langs. Op een dag troffen ze de sjeik in zeer geagiteerde toestand aan. Hij liep rond met een getrokken zwaard. 'Ze hebben een kip van mij gestolen', riep hij uit. 'Jullie moeten meteen maatregelen nemen'. 'Pa, leg dat zwaard weg', zeiden de zonen. 'Het is maar een kip. Neem een glas thee.'

Een week later kwamen zij terug en de sjeik stond weer met zijn zwaard te zwaaien. 'Ze hebben een geit van mij gestolen', riep hij vertwijfeld uit. 'Pa,' zei de oudste zoon, 'je hebt tweehonderd geiten. Wat maakt het uit? Misschien was het een roofdier'. Ze dronken thee.

Na nog een week troffen ze hun vader weer in een geagiteerde toestand aan. 'Ze hebben een kameel gestolen'. 'Dat gaat toch wel ver', zeiden de zonen, 'Had U hem wel goed vast gezet? Bent U wezen zoeken?' Vader borg zijn zwaard in de schede en ze dronken thee.

De week daarna kwamen de zeven zonen zoals gewoonlijk op bezoek. Vader stond neuriënd thee te zetten. 'Is er nog iets bijzonders gebeurd van de week?', vroegen de zonen die blij waren dat vader niet meer zo hysterisch deed. 'Nee hoor', zei de sjeik. 'Het mag geen naam hebben. Ja, jullie zuster is eergisteren door vijf man verkracht toen ze water ging putten. Maar voor de rest is er niks bijzonders gebeurd'. De zeven zonen waren verbijsterd. Daarna barstten ze in grote woede uit. Ze trokken hun zwaarden. Ze wilden naar hun paarden hollen om op jacht te gaan naar de daders. De sjeik bleef echter doodrustig. 'Dat hadden jullie moeten doen toen ze die kip stalen', reageerde hij."

Dat was het verhaal en als je er vandaag de dag goed over nadenkt, lopen je de rillingen over de rug. Dát is de prijs die je betaalt als je iets over je kant laat gaan.

Wat Israël nu lijkt te plannen, doet sterk denken aan het optreden van de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog. Eerst voer je op grote schaal bombardementen uit. Dan volgt het grondoffensief. Als het nodig is, worden grote verwoestingen aangericht. Om de mond van de Westerschelde in geallieerde handen te brengen, bombardeerden de geallieerden de Westkappelse Zeedijk stuk zodat het eiland Walcheren onder water liep. Van het smalstadje Westkapelle bleef weinig over. Er vielen 154 doden ondanks het feit dat de geallieerden de bevolking met strooibiljetten uit de lucht had gewaarschuwd. Aan de andere kant van de Schelde vond een grondoffensief plaats waarbij om bijna alle stadjes en dorpern van West-Zeeuws Vlaanderen zwaar gevochten werd. Uiteindelijk lag de hele streek plat. De burgerbevolking had alleen de kelders van de kapot geschoten huizen om een toevluchtsoord te zoeken. Ook hier vielen honderden doden. De speelfilm De Slag om de Schelde roept dit allemaal in herinnering.

De strijd om de oevers van de Westerschelde was maatgevend voor de manier waarop de geallieerden op de westelijke fronten vochten. Ze oefenden geen terreur uit tegen de burgerbevolking maar hielden met non-combattanten ook weinig rekening. Het uitschakelen van de vijand en het eigen overleven stonden centraal. De geallieerde soldaten werden er regelmatig op gewezen dat de burgers bondgenoten waren die vriendelijk behandeld moesten worden, maar dat veranderde toen zij de grens van het Duitse Rijk overschreden. Nu bevonden zij zich te midden van vijanden. Elke vorm van verbroedering bleef verboden tot lang na de Duitse capitulatie.

De Wehrmacht verdedigde zich tot het uiterste en er werd bloedige strijd geleverd om het bezit van ruïnesteden zoals Keulen of de industriecentra van het Ruhrgebied. Op de muren had Goebbels laten schilderen ¨Unsere Mauern brechen aber unsere Herzen nie!¨ Ook hier moest de burgerij zichzelf zien te redden. Het verschil was dat Hitler in tegenstelling tot Hamas in Gaza op grote schaal schuilkelders had laten aanleggen met daarnaast een goed werkend systeem om de burgerij met sirenes en radioberichten voor de nadering van vijandige vliegtuigen te waarschuwen. De Britten ontzagen zich trouwens niet kolonnes vluchtelingen de verkeerde kant op te sturen met valse berichten, die van Duitse zijde leken te komen.

Het kan niet anders of een grondoffensief tegen Hamas zal op dit voorbeeld lijken. De Israëlische aanvallers keren zich zeker niet bewust tegen de burgers maar zij gaan wel zonder genade achter de strijders van Hamas aan en iedereen die ze daarvoor aanzien. Voorzichtigheid gaat snel verloren oog in oog met een wrede, niets en niemand ontziende vijand.

Het woord 'proportionaliteit' zal zeker niet voor in de mond van de sergeants liggen als ze hun bevelen geven. Zeker in dit bijzondere geval: volgens veel waarnemers is in Israël – om deze modieuze, geleerd klinkende term maar eens te gebruiken – het narratief zich snel aan het wijzigen. In het weekend nog had men het in Israël over 'ons 9/11'. Nu komt steeds meer het besef dat de gruwelen die Hamas bedrijft, exact gelijk zijn aan die van de jodenjagers in tsaristisch Rusland en de Einsatzkommandos achter het Oosfront in de jaren veertig. Dat zit allemaal haarscherp in het collectieve geheugen van de huidige Israëli. Ze zijn vastbesloten een dergelijk lot niet lijdzaam te ondergaan. Wie in de weg loopt, heeft pech.

De geallieerden blokkeerden niet alleen elke export naar Duitsland maar ook naar alle bezette gebieden. Dat was geen collectieve straf. Dat maakte deel uit van de oorlogsvoering. De vijand moest uitgeput worden. Het is de vraag of de blokkade van Gaza in dit licht zonder meer als een collectieve straf kan worden beschouwd.

Proportionaliteit, wat is dat tegen deze achtergrond? En hoe proportioneel waren onze bevrijders eigenlijk? Als je wilt aanraken wat oorlog is, kijk dan nog eens naar Mutter Courage en haar Kinderen van Bertolt Brecht. Dit is een land van vrome mondjes aan de ene kant en hysterie aan de andere. Het zinnigste is de komende tijd de vlag van je gemeente halfstok aan het stadhuis te hangen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: herrijzenis van de confessionele politiek?