Dijsselbloem versus democratie

De vorige week overeengekomen verlenging van het Griekse noodkrediet werd in Nederland en Duitsland onthaald als een overwinning van de noordelijke begrotingsdiscipline op het spilzieke zuiden, dat haar rekeningen het liefst met ons belastinggeld betaalt.

Volgens de media had Dijsselbloem zich behendig tussen de Scylla van een kwijtgescholden schuldenlast en de Charibdis van een Grexit door gemanoeuvreerd. Griekenland mag geen teugels laten vieren; afspraak is afspraak, en wij krijgen al ons geld terug. Dat is, althans, het triomfantelijke verhaal dat ons wordt opgespeld.

De feiten op een rij

Griekenland heeft veel geld geleend op de financiële markten. Dit geld komt niet van een groep rijke altruïsten, maar van banken met een winstoogmerk, die hoopten munt te slaan uit de relatief hoge rente die Griekenland over haar leningen betaalt. Die hoge rente was een compensatie voor het risico dat banken namen door geld uit te lenen aan Griekenland – een land met een bewogen politiek verleden, een arme bevolking en weinig export. Maar toen Griekenland inderdaad niet in staat bleek het geleende geld terug te betalen, waren de banken niet bereid het voor een Grieks herstel nodige aandeel op hun leningen af te schrijven. Gelukkig voor hen toonden de eurolanden en het IMF zich bereid bij te springen door middel van directe leningen en garanties. Dit hulppakket werd gepresenteerd als een soort subsidie aan het Griekse volk, terwijl het grootste deel ervan nooit Griekse bodem zag: het werd rechtstreeks naar de schuldeisers overgemaakt. In ruil eisten de verantwoordelijke politieke organen een verstrekkende inspraak op het Griekse beleid; en als Griekenland bezwaar maakt dreigt de omineuze Grexit, die het Griekse spaargeld zal doen verdampen.

Dijsselbloem Overigens weten Dijsselbloem en de overige ministers van Financiën donders goed dat de vorige week onderschreven overeenkomst de Griekse financiële problemen niet oplost. Evenals de werkloosheid zijn de Griekse tekorten sinds het begin van de crisis steeds groter geworden. Op dit moment gaat het land gebukt onder een schuldenlast van 175% van het BNP, leent het geld op de financiële markten tegen een rente van 10%, en verkeert het in een recessie. Je hoeft geen economie gestudeerd te hebben om in te zien dat het bestrijden van corruptie en belastingontduiking niet volstaat om die problemen op te lossen, en dat er vroeg of laat een deel van de schulden kwijtgescholden wordt (of dat nu met of zonder Grexit samengaat).

Waarom zo hard? Dus waarom stelt de Eurogroep zich zo hard op? Het antwoord ligt voor de hand: Griekenland vervult een voorbeeldfunctie voor andere Eurolanden die het zich in hun hoofd zouden kunnen halen om een kwijtschelding van de schulden te vragen. Iedereen weet dat Griekenland niet in staat zal zijn al haar schulden terug te betalen; maar als kwijtschelding leidt tot een Grexit en de devaluatie van Grieks spaargeld zullen Spanje en Italië een kwijtschelding van hun schulden niet zo snel tot inzet van de onderhandelingen durven te maken.

In het kort Griekenland heeft te veel geld geleend en is daardoor in de problemen gekomen. Europese politici hebben deze situatie aangewend om de Griekse soevereiniteit te ontmantelen en een enorme transactie van belastinggeld naar de financiële markten te verwezenlijken. Het gebrek aan democratische legitimiteit van deze in achterkamers bekokstoofde knieval voor de markten werd weggehoond: het was immers een noodtoestand, en nood heiligt alle middelen. Het argument van Schäuble en Dijsselbloem dat ook zij kiezers hebben die niet voor de Griekse crisis op zouden moeten draaien is verleidelijk, maar vergeet dat die kiezers nooit hebben ingestemd met een ‘noodpakket’ waar alleen banken van profiteren. De democratie is opgegeven toen besloten werd dat banken niet voor hun eigen crisis niet hoeven op te draaien, en nu wordt het democratische verzet van Griekenland beantwoord met chantage: het Griekse volk zal lijden, anders vliegen ze de euro uit en lijden ze nog meer. 

Triomfantelijke houding Het moge duidelijk zijn dat de triomfantelijke houding van Schäuble en Dijsselbloem na het ondertekenen van het Griekse verdrag vanuit een democratisch oogpunt uiterst misplaatst is. Varoufakis’ handtekening is geen overwinning van het noorden op het zuiden, maar van de financiële markten op de politiek. Nu was het niet te verwachten dat een politieke partij in een van de kleinere eurolanden in staat zou zijn de macht van de markt te breken: geen enkele regering kan een einde maken aan het kapitalisme. Maar wat een regering wel kan – en wat de Griekse regering heeft geprobeerd – is tijd kopen: tijd waarin allianties worden gevormd, machtsverhoudingen zich verschuiven en nieuwe politieke mogelijkheden zich voordoen. Eind 2015 zijn er verkiezingen in Spanje, de op drie na grootste economie van de eurozone. Als Griekenland tot die tijd in de eurozone blijft, en Podemos erin slaagt de verkiezingen te winnen, is er een nieuw links blok in Zuid-Europa dat in toekomstige onderhandelingen sterker staat dan Griekenland alleen.

Effectieve linkse politiek Geld kent geen grenzen, en juist daarom kan een effectieve linkse politiek alleen maar internationaal zijn. De arbeidersbeweging weet dat al sinds de 19e eeuw – niet voor niets is haar meest bekende strijdlied de Internationale. Maar hoewel het centrum van de politieke macht in de laatste decennia is verschoven van natiestaten naar transnationale instituties, wordt links nog al te veel bepaald door nationale interessen.

In zekere zin loopt de linkse agenda achter op de financiële markten en de Europese instituties die de landsgrenzen wel degelijk overstijgen. De stem van de trojka is niet die van het volk, en juist omdat de burgers van Europa zich niet in Europa herkennen vormt de Europese internationalisering de voedingsbodem voor nieuwe vormen van nationalisme.

Links en de uitdaging waarvoor het nu staat Zolang links geen globaal en geloofwaardig alternatief weet te bieden, zal het dominante antwoord op de crisis racisme, populisme en fascisme zijn. Links is zwak; er is meer tijd nodig om internationale netwerken te bouwen en een internationale solidariteit te cultiveren. Hoewel Syriza nu als verliezer wordt weggezet, hebben ze misschien wat tijd gekocht – en met de huidige verhoudingen is dat alles waarop we konden hopen.