Dierwaardige veehouderij kan veel leren van dierproeven

co-auteur: Monique Janssens

Staarten knippen bij biggen, kalfjes bij de moeder weghalen, eenden zonder zwemwater, het is dagelijkse praktijk in de intensieve veehouderij. De politiek kan iets doen aan dit soort misstanden, waar ook een groot deel van de Nederlandse bevolking vanaf wil. Op 19 maart beslist de Tweede Kamer hierover. Wat kan de veehouderij leren van de bescherming van proefdieren?

Decennialange kritiek op dierproeven heeft geleid tot strenge wettelijke eisen, op Europees en nationaal niveau. Wie een vergunning aanvraagt voor dierproeven moet eerst nagaan of vervanging van de dierproeven, vermindering van het aantal proefdieren of verfijning voor beter dierenwelzijn mogelijk is (de 3 V’s). Zo ja, dan is het verplicht die principes toe te passen. Daarna volgt een ethische afweging door een onafhankelijke commissie: weegt het nut voor de samenleving op tegen het leed van de proefdieren?

Kunnen deze principes de weg openen naar een dierwaardige veehouderij? Wat zou er gebeuren als we daar dezelfde 3 V’s zouden toepassen en een ethische afweging zouden maken? 

Vervanging 
Eerst de vraag naar vervanging: is er een proefdiervrije methode om het onderzoeksdoel (bijvoorbeeld een nieuw medicijn vinden of de veiligheid van een stof testen) te bereiken? Zo ja, dan zijn de dierproeven verboden. Een alternatieve methode is bijvoorbeeld onderzoek met een klompje cellen, bestaande data of een computersimulatie.

Passen we dit toe op de veehouderij, dan is het doel: eiwitrijk voedsel produceren. Zijn daar alternatieven voor? Jazeker. Melk, vlees en eieren kunnen worden vervangen door onder andere peulvruchten en noten. Pas je het vervangingsprincipe toe op de veehouderij, dan zijn veehouders verplicht over te stappen op alternatieven, zoals het telen van eiwitrijke gewassen.

Vermindering 
Vraagt een onderzoeksinstituut een vergunning aan voor het gebruiken van 800 proefdieren, dan wordt daar kritisch naar gekeken. Zijn die 800 dieren allemaal nodig? Zijn er ook betrouwbare conclusies mogelijk op basis van 400 dieren? Dan komt er enkel een vergunning om 400 dieren te gebruiken.

Als dierlijk eiwitten toch beperkt onderdeel van ons basisdieet zou blijven, dan zou de veehouderij verplicht moeten kijken naar vermindering van het aantal dieren. Hoeveel dieren hebben we nodig om voldoende voedsel te produceren voor Nederland of Europa? Moeten we wel massaal voor export naar andere continenten blijven produceren?

Verfijning
Verfijning houdt in: moeite doen voor het welzijn van de proefdieren. Dit kan bijvoorbeeld met pijnstilling of rustperiodes. Andere vormen van verfijning zijn: groepshuisvesting, bewegingsruimte, passend strooisel en speelelementen.

Pas je het begrip verfijning toe op de veehouderij, dan zie je ook hier een groot verschil. Fokzeugen en melkkoeien krijgen weinig rust tussen bevalling en inseminatie. Varkens hebben vrijwel nooit een modderspeelplaats. Uitloop voor kippen kom nog weinig voor. Koeien gaan lang niet meer altijd de wei in. Dat alles zou wel moeten bij het toepassen van verfijning.

Ethische afweging
De wetgever heeft bepaald dat dieren een intrinsieke waarde hebben die losstaat van hun nut voor de mens. Maar alleen voor proefdieren wordt een ethische afweging gemaakt. Zou je de dit veranderen, dan zou een ethische commissie zich buigen over de vraag: is de smaakbeleving (vlees, melk, eieren) van een x aantal consumenten het lijden en doden waard van een y aantal dieren? Wij vermoeden dat het antwoord in veel gevallen 'nee' zou zijn.

Het 3V-principe en de ethische afweging toepassen op de veehouderij zou een goede eerste stap zijn naar een dierwaardige veehouderij.

Dr. Monique Janssens, zelfstandig ethicus en auteur van Dierenzaken, de verantwoordelijkheid van bedrijven voor dieren (2020).
Ir. Marjolein de Rooij, voorzitter van de Vakbond voor Dieren en auteur van Hoeveel vakantiedagen heeft een varken (2023)