Dierproeven zijn een kwaad voor dieren en mensen

Het gebruiken van proefdieren is een moreel probleem. Niet alleen vanwege de nadelen voor dieren, maar ook vanwege de nadelen voor mensen. Dat onderzoekers van het Nederlandse primatenonderzoekscentrum Biomedical Primate Research Centre (BPRC) java-apen geschikt achten om nieuwe medicijnen en vaccins tegen het coronavirus op te testen, is dan ook geen goed nieuws.

De onderzoekers stelden java-apen bloot aan het coronavirus en troffen het daarna aan in hun longen en andere organen. Ook bleken de apen longbeschadigingen opgelopen te hebben. Overal ter wereld gaan onderzoekers op dezelfde experimentele manier te werk. Van tevoren is niet zeker wat het virus met de dieren doet. De KU Leuven ontdekte dat muizen niet ziek genoeg werden en is overgeschakeld op hamsters.

Instrumenteel gebruik Over dierproeven kun je een ethische discussie voeren: als je hierdoor uiteindelijk mensenlevens redt, weegt dat dan op tegen het lijden en doden van dieren? Over het eten van dieren is er veel minder rationele discussie mogelijk, omdat voorstanders niet over het redelijke argument beschikken van het redden van levens. Het leven van een dier staat daar tegenover een kortstondig pleziertje.

De Amerikaanse filosoof Judith Jarvis Thomson stelde een gedachte-experiment op. In het experiment wachten vijf mensen op een orgaantransplantatie. Ze gaan dood als ze die niet krijgen. Mag de arts één gezond persoon doden om gezonde organen te oogsten en de vijf te redden?

Het is moeilijk verdedigbaar een mens als instrument te gebruiken, ook al red je anderen. Wil je in een samenleving leven waarin je daar zelf slachtoffer van kan worden? Het instrumenteel gebruiken van dieren vinden we minder problematisch en is in onze samenleving toegestaan.

Speciesisme Onze moraal is speciesistisch. Speciesisme is discriminatie op basis van soort. Het is vergelijkbaar met racisme en seksisme. Er zijn verschillen tussen individuen en je kunt individuen op basis van hun kenmerken in groepen indelen, maar dat is geen reden om groepen per definitie als moreel minderwaardig te beschouwen.

Er zijn goede redenen om niet alles wat bestaat morele waarde toe te kennen. Een steen heeft geen belangen. Maar wij trekken een lijn tussen mensen en alle andere dieren. Die gooien we daarmee op één hoop, terwijl een aap meer gemeen heeft met een mens dan met een mier.

Alle voelende dieren hebben het belang om niet te lijden. Als onderzoekers ze gebruiken in experimenten, lijden ze onder de ziekten en symptomen die worden opgewekt. De speciesistische moraal verdedigt dit: ‘dieren zijn geen mensen.’ Een tragische ironie, als je bedenkt dat overeenkomsten juist de reden zijn om gebruik te maken van proefdieren.

Daarbij komt dat de overeenkomst in het vermogen tot lijden sterker is dan overeenkomsten in vatbaarheid voor ziekten en reacties hierop. Er is daardoor niet alleen onnodig leed van dieren, maar ook van mensen. Een bepaalde behandeling kan werken bij een dier, maar niet bij een mens én andersom. Zo kunnen wetenschappers de ontwikkeling van een vaccin of medicijn staken op basis van dierproeven terwijl het bij mensen wel een slagingskans heeft.

Kwaad zonder noodzaak Voorstanders van dierproeven spreken van een noodzakelijk kwaad, maar daar is dus geen sprake van: dierproeven zijn geen betrouwbaar model. Dat we drastische maatregelen nemen om besmetting van mensen te voorkomen, maar dieren bewust infecteren, kent zelfs geen rechtvaardiging als je speciesisme verdedigt.

Vrijdag 24 april is het Wereldproefdierendag. Ook als je mensen belangrijker vindt dan andere dieren, is er genoeg reden om bezwaar te hebben tegen het gebruik van proefdieren. Als van een noodzakelijk kwaad het noodzakelijke wegvalt, houd je één woord over.