Dieren hebben veel voordeel van sociale media, zoals ook dit zwijn

In De Volkskrant stond vandaag een spread met amusante dierenfoto’s. Beelden die dagelijks aangeleverd worden door fotopersbureaus maar de serieuze kwaliteitskrant nooit halen. “Jammer eigenlijk, vindt fotoredacteur Frank Schallmaier, want wie goed kijkt, ziet de mens er vaak in terug. Die beelden zijn het allerleukst. Daarom kan het voor een keer best. Welke foto is uw spiegel?”

Ik bestudeerde de foto’s maar zag mezelf helaas nergens terug, vermoedelijk vanwege een notoir gebrek aan zelfkennis. Ja, misschien die wilde eend die op z’n bek gaat op het ijs. Ik moest wel hard lachen om een zwijn dat een laptoptas rooft van een naturist. De naakte man, met een bierbuik ter omvang van een rugzak, rent nog achter het ranke zwijn aan maar lijkt kansloos. Twee zwijnenkinderen maken zich ook snel uit de voeten. Toeschouwers zien het lachend aan. Zij zijn overigens allemaal gekleed. Wat op zich het grootste mysterie van de foto is.

Maar het gaat me om iets anders dan de humor. In de selectie van de foto's en de tekst ligt ook een hele verhouding tussen mens en dier besloten. Het zijn wat ik maar noem dierentuinfoto’s. De dieren dienen ter vermaak. “Kijk nou wat die doet.” “Zo, die lijkt wel op ome Jaap.” Het is een houding uit de vorige eeuw. Het dier als speeltje voor de mens. De Westerse mens vooral, die altijd alles op zichzelf betrekt en als middelpunt van het universum ziet. Ik bestudeerde de foto's nog eens opnieuw. Alle gefotografeerde dieren hebben door de mens te vrezen voor hun leven. Andersom is dat niet het geval. 

De filosoof Descartes stelde in de 17e eeuw dat dieren gevoelloze machines zijn. Dat idee werd gretig opgepikt door op geld beluste industriëlen en religieuze types die de mens als een goddelijk plan zien, met als resultaat dat dieren werden gereduceerd tot dingen en tot op de dag van vandaag onderworpen worden aan gruwelijke mishandelingen. Een dier degraderen tot consumptieartikel lukt alleen maar als je ze als dingen ziet. Biologen weigerden lang dieren als individuele wezens te zien en dachten alleen in soorten. Soorten kennen geen individuen, net zo min als machines. 

Die wrede houding is aan het veranderen. Onder invloed van dierenbeschermers, een nieuwe generatie biologen en denkers over dierenrechten, wordt voor veel mensen duidelijk dat dieren net zo goed echt wezens zijn. Met wezenlijke eigenschappen. Onder meer apenbeschermer Jane Goodall en bioloog Frans de Waal hebben die verandering in gang gezet. Zij toonden aan dat dieren individuele karaktereigenschappen hebben en niet alleen leven op basis van instinct maar elkaar ook dingen leren, ervaringen uitwisselen. Oftewel, dieren zijn geen voorgeprogrammeerde machines maar levende wezens.

Die groeiende bewustwording ten aanzien van dieren wordt versterkt door sociale media en de alom aanwezigheid van camera’s. Op Instagram, YouTube, gaan talloze clips rond van dieren die verbazingwekkend gedrag vertonen. Ze blijken er bijvoorbeeld op uit plezier te maken en tonen dankbaarheid. Koeien die graag voetballen of gelukkig worden van muziek.

Als ik dit zo opschrijf zullen er meteen mensen zijn die beweren dat ik me bezondig aan antropomorfisme, zoals het toekennen van menselijke eigenschappen aan dieren wordt genoemd. Ik geloofde dat zelf ook lang maar heb dat losgelaten. Het probleem zit al in de term ‘menselijke eigenschappen’ omdat het suggereert dat emoties als vreugde en verdriet alleen bij mensen voorkomen. Dat is onzin. Dieren rouwen, halen grappen uit. Dieren zijn geen mensen maar mensen zijn wel dieren en we hebben veel meer met hen gemeen dan ons eeuwenlang is wijsgemaakt. Natuurlijk is een koe geen mens en is het onjuist koeiengedrag zo maar te vermenselijken maar het tegenovergestelde, dieren 'ontmenselijken', is veel erger.

Het is geen toeval dat veganisme, het stoppen met consumeren van dierlijke producten van varkensvlees tot bijenhoning, de laatste jaren sterk oprukt. Ook hierin spelen sociale media een rol. Daardoor zijn beroemdheden in staat zaken onder de aandacht te brengen die ze zelf belangrijk vinden in plaats van zich te moeten schikken naar de beperkte interessegebieden van de media.  Influencers agenderen dierenleed als onderwerp en overtuigen hun volgers te stoppen met dierlijke consumptie. Voorheen werden beelden van hoe de industrie dieren mishandelt vaak bij het grote publiek weggehouden. Nu krijg je ze letterlijk onder je neus gewreven. En ja, er zijn natuurlijk ook dieren die lijden onder sociale media omdat er met ze gesold wordt voor leuke plaatjes. Er zou daar best regelgeving voor kunnen komen, net als dat kinderen beschermd moeten worden tegen exploiterende ouders.

Er wordt - terecht - veel geklaagd over hoe schadelijk sociale media zijn voor de menselijke verhoudingen. De andere kant van sociale media, het genereren van humaan bewustzijn ten aanzien van dieren, wordt veel minder opgepikt door de reguliere media. Dierenwelzijn wordt door de media genegeerd en behandeld als beleidsterrein. In berichtgeving over stalbranden wordt wel gesproken over de enorme aantallen dieren die omkomen maar lees je zelden iets als “het gegil van de slachtoffers was tot in de wijde omgeving te horen”. Dierenmishandeling die het nieuws haalt gaat over de misdrijven van sadisten, zelden over de systematische wreedheid van de industrie. 

De beperkende houding zie je ook in de politieke verslaggeving. De Partij voor de Dieren, die nog nooit een verkiezing verloren heeft en stelselmatig de problemen agendeert waar we steeds verder in verstrikt raken, krijgt in de media veel minder aandacht dan de fratsen van extreemrechtse clowns. Inhoudelijk is die journalistieke blinde vlek niet te verantwoorden, tenzij je je laat leiden door de opvatting “we moeten lekker kunnen blijven barbecueën”.

De Volkskrant heeft gelijk. Media negeren dieren te vaak maar dan bedoel ik niet de poezen van Wilders of grappige plaatjes. Die laatste mogen ons dan een spiegel voorhouden, volgens de krant maar gewone, humane berichtgeving over dieren zou dat ook kunnen doen. De vraag is alleen wie er in die laatste spiegel durft te kijken. 

PS: De foto van de naakte man is natuurlijk heel grappig maar de nasleep van het voorval dat drie jaar geleden plaatsvond in Berlijn, was dat aanvankelijk minder. Er moest in allerijl een petitie gestart worden om te voorkomen dat de autoriteiten het zwijn zouden afschieten. En kijk, het lukte mede dankzij sociale media de dieren te redden. Het tafereel ging zo viraal dat er een miniatuurversie van werd gemaakt.