Die doorrekeningen zeggen weinig

Op het eerste gezicht lijkt het allemaal nogal mee te vallen met die energietransitie nu zowel het Planbureau van de Leefomgeving  als het Centraal Planbureau  elk met een doorrekening zijn gekomen. Vader Rutte reageerde onmiddellijk met de  toezegging om toch een CO2-heffing in te voeren. Ook beloofde hij maatregelen  om ongewenste inkomenseffecten te voorkomen. Het ziet er naar uit dat bij ongewijzigd beleid vooral de laagste inkomensgroepen, de gepensioneerden en de onderkant van de middenklasse de pineut zijn maar dat valt met fiscale maatregelen wel recht te trekken. De premier zegde vast een verlaging van de energiebelasting toe. Zo, die hebben de kiezers  in de knip. Kunnen ze aan denken als ze op 20 maart in het stemhokje staan. De indruk wordt gewekt dat de energietransitie “ons allemaal” geld gaat kosten maar dat het binnen de perken blijft terwijl het bedrijfsleven een eerlijk aandeel op de schouders geladen krijgt. Alles keurig netjes alsof het nog net als vroeger Nederland poldermodelland was.

In het rapport van het CPB staat een belangrijke zin:

Met andere woorden: de maatschappelijke kosten van de energietransitie, het geld dat U en ik op tafel moeten leggen, bijvoorbeeld om in de woorden van Diederik Samsom op een hysterische manier te isoleren, spelen geen rol in de berekeningen.

Ook het rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving bevat een opmerkelijke passage. In zijn voorwoord schrijft de grote baas Hans Mommaas:

Met andere woorden: het bureau baseert zich op dezelfde premissen die in december tot een volstrekte onderschatting leidde van hoe de energierekening van de gemiddelde Nederlander er uit zou gaan zien. Mommaas dekt zich nu vast in tegen de mogelijkheid dat zijn bureau straks weer de schuld krijgt als zich onverwachte tegenvallers voordoen. Het CPB relativeert in zijn rapport trouwens ook op verschillende manieren het eigen vermogen om de toekomst te voorspellen. De dingen kunnen net zo goed  anders uitvallen.

Met je rug tegen de muur gepleurd Zelfs met deze restricties bestrijken de doorrekeningen maar een beperkt deel van wat de ombouw van Nederland gaat betekenen. Op geen enkele manier het soort verrassingen ingecalculeerd waar bijvoorbeeld recente woningbezitters  in de Rotterdamse wijk Tuinenhoven mee geconfronteerd werden. Zij hadden hun uit ongeveer 1960 daterende rijtjeshuis van de grote woningbouwcorporatie Woonbron overgenomen, meestal voor prijzen rond de 120.000 euro. Nu heeft Woonbron – nog steeds  grooteigenaar in de buurt – besloten om snel van het gas af en aan de elektriciteit te gaan. Alle woningen worden bij de nieuwe wenselijkheden aangepast en de kopers hebben het aanbod gekregen om mee te doen. Kosten: 65 tot 85 duizend euro per huis. Zo word je mooi met je rug tegen de muur gepleurd om het op zijn Rotterdams te zeggen. Woonbron haalt zijn schouders erover op. Suzanne Biekart van Woonbron zei tegen het AD : “Wij investeren per huis dezelfde bedragen als bij de kopers, dat is ook voor ons veel geld, maar het is nodig. Kopers zijn niet verplicht mee te doen, ze kunnen zelf investeren in verduurzaming.”

De woningbouwcorporatie heeft ook uitgerekend welke waardestijging zo’n investering de eigenaren oplevert: ongeveer vijftienduizend euro per rijtjeshuis.

Donderwolk Het zijn dit soort dreigingen die als een donderwolk boven de hoofden van veel Nederlanders hangen. Natuurlijk, elke eigenaar mag met zijn huis doen wat hij of zij wil  maar het is in veel gevallen onmogelijk om achter te blijven als je buurt op grote schaal wordt aangepakt of de gemeente uiterlijk 2030 in zijn geheel van het gas af wil gaan,  zoals de Woerdense wethouder Tymon de Weger nastreeft. De bewoners van de Schilderswijk daar  zijn het eerst aan de beurt. Zij kregen de volgende boodschap:

Geen handjes En dan is er tenslotte vers drie: wie gaat Nederland eigenlijk ombouwen? Nu al blijft de nieuwbouw beneden de verwachtingen omdat de aannemers tijdens de crisis met zoveel succes een groot deel van hun vaklui voorgoed een andere branche hebben ingejaagd en nu de opdrachten niet aankunnen. Hoe zal dat gaan als ze er straks nog al die huizen moeten isoleren en van vloerverwarming voorzien? Daar zijn geen handjes voor tenzij ze natuurlijk uit Polen, Hongarije, Roemenië en Bulgarije worden geïmporteerd. Je kon van die ouwe communisten zeggen wat je wilt maar degelijke vakopleidingen hebben ze wél in het leven geroepen. Al is het nog maar de vraag of die vakkennis wel  aansluit bij de eisen van een eenentwintigste eeuwse energietransitie.

Blunderbelasting De overheid heeft een paar jaar geleden belangrijke delen van de zorg bij de gemeente over de schutting gesmeten. Nu slaat zij bij de burgers een bovenlicht in om de energietransitie naar binnen te frommelen. Mét het prijskaartje en al. Het uitzicht op bepaalde subsidies en zogenaamd goedkope leningen zijn niet voldoende om een catastrofe te voorkomen. En de belofte om de energiebelasting te verlagen zal het publiek maar korte tijd gerust stellen. Deze strafbelasting om burgers in de richting van de energietransitie te duwen bleek trouwens te zeer een blunderbelasting als het ging om het maatschappelijk draagvlak.

Nationaal project De energietransitie is een nationaal project dat nationaal moet worden aangepakt. Rutte vergeleek dit grote omkatten van heel Nederland met de wederopbouw. Toen nam de staat een grote rol op zich in de uitvoering, bijvoorbeeld door de gemeentes in staat te stellen als grootschalig bouwheer op te treden. In het economisch model van die dagen speelden staatsbedrijven zoals Hoogovens of de Staatsmijnen een grote rol net als financiële instellingen die uit de arbeidersbeweging, de middenstand of de boeren zelf voortkwamen. Je moet bijna aan het hedendaagse China denken. Ook als je de economische groeicijfers van die jaren in aanmerking neemt. Nee. Vroeger was niet alles beter maar toch hebben de laatste tien jaar duidelijk laten zien dat we met de moderne rechtzinnigheid van de vrije markt als middel tegen alle kwalen het lek niet boven krijgen als het werkelijk ernst wordt met de maatschappelijke uitdagingen. Misschien moet er behalve al die huizen en buurten ook maatschappelijke structuren worden omgebouwd.

Hoe dan ook, die doorrekeningen van de beide planbureaus zeggen weinig over wat ons werkelijk te wachten staat. De kans dat de energietransitie ontaardt in een chaos van epische omvang is nog steeds aanwezig. Dat komt door de frivoliteit van de politiek die denkt dat je met een paar maatregelen hier en daar de markt het allemaal wel op kan laten lossen. Het is triest dat de enige daadwerkelijke oppositie tegen deze benadering alleen maar komt van kannengieters als Baudet en Wilders wier politiek verdienmodel is gebaseerd op wegkijken en ontkennen.

En voor de rest Irving Berlin:

There may be trouble ahead But while there’s music and moonlight and love and romance Let’s face the music and dance

Before the fiddlers have fled Before they ask us to pay the bill and while we still have the chance Let’s face the music and dance