Deze landen zijn hard op weg de Europese democratische rechtsstaat te slopen

Een nieuw rapport van burgerrechtenorganisatie Liberties slaat alarm over een toenemende "democratische recessie" in Europa. Het rapport, samengesteld door 43 mensenrechtenorganisaties uit 21 EU-landen, wijst op een zorgwekkende trend waarbij meerdere landen doelbewust de rechtsstaat ondermijnen. Zes landen worden specifiek bestempeld als "ontmantelaars" van de rechtsstaat. Dat zijn Italië, Bulgarije, Kroatië, Hongarije, Roemenië en Slowakije. Ook Duitsland en Frankrijk komen er in het rapport niet goed vanaf.

In Italië heeft de regering van Giorgia Meloni het rechtssysteem aangetast door het ministerie van Justitie meer macht te geven over aanklagers. Ook is er sprake van inmenging in de publieke omroep, met als voorbeeld de annulering van een antifascistisch manifest van de bekende auteur Antonio Scurati.

In Bulgarije worden anticorruptieonderzoeken ingezet tegen politieke tegenstanders, terwijl echte corruptiepraktijken zoals bijvoorbeeld een illegale afvaldumping in Sofia ongehinderd doorgaan. Kroatië heeft de integriteit van het rechtssysteem ondermeer aangetast door een rechter met nauwe banden met de regerende partij te benoemen tot procureur-generaal.

Roemenië worstelt ook met de bescherming van democratische media. Een wetsvoorstel om de onafhankelijkheid van de publieke omroep te waarborgen ligt al sinds 2021 stil in het parlement. Recente verkiezingen toonden bovendien hoe sociale media zoals TikTok een voorheen onbekende ultranationalist naar de overwinning konden helpen. Die verkiezingen zijn inmiddels ongeldig verklaard.

In Slowakije heeft de regering van Robert Fico het bureau van de centrale aanklager afgeschaft en een wetsvoorstel in "Russische stijl" geïntroduceerd dat NGO's verplicht zich als "door het buitenland ondersteunde organisatie" te registreren als ze meer dan €5.000 uit het buitenland ontvangen.

Ook in andere Europese landen zijn er problemen. Hongarije, al langer bestempeld als "electorale autocratie", heeft de druk op NGO's en media verder opgevoerd via een nieuw "soevereiniteitsbureau" dat ruime bevoegdheid heeft om Hongaren werkzaam in de publieke sector aan allerhande onderzoeken te onderwerpen.

Frankrijk maakt volgens Liberties steeds vaker gebruik van noodprocedures om parlementaire stemmingen te omzeilen. Daarnaast heeft het land de vrijheid van meningsuiting ingeperkt rond de Olympische Spelen. Duitsland, vaak gezien als democratisch voorbeeld, reageert volgens het rapport "buitensporig" op pro-Palestijnse evenementen, met censuur en toegangsverboden tot gevolg.

Polen probeert ondertussen onder leiding van Donald Tusk weliswaar de democratische instellingen te herstellen, die door opeenvolgende kabinetten geleid door de extreemrechtse PiS-partij waren ontmanteld, maar dit blijkt een complexe uitdaging. Dit door tegenwerking van de president (eveneens PiS) en de erfenis van de vorige regering.

Het rapport roept de Europese Commissie op om harder op te treden door EU-fondsen te koppelen aan naleving van de rechtsstaat en sneller juridische stappen te nemen tegen landen die de democratische principes schenden.